De nakende Vlaamse renovatieverplichting voor niet-residentiële gebouwen, waarover op 10 mei werd aangekondigd dat de Vlaamse Overheid ze principieel heeft goedgekeurd en die zou ingaan vanaf 2022, is een volgende en met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid niet de laatste stap waarmee Vlaanderen ervoor wil zorgen dat de CO₂-emissie veroorzaakt door gebouwen tegen 2050 met minstens 80% is teruggedrongen. Ze zal worden gekoppeld aan een transactie: bestaande gebouwen die niet aan een bepaalde isolatienorm voldoen, zullen vanaf dan in de eerste vijf jaar na aankoop door een nieuwe eigenaar verplicht energie-efficiënter moeten worden gemaakt om aan die norm te voldoen.

“Het gaat dan om ingrepen als het vervangen van schrijnwerk met een slechte isolatiewaarde, enkelglas, verouderde dakisolatie, energieverslindende verwarminstoestellen …”, vertelt Hendrik-Jan Steeman teamleader energie & duurzaamheid bij Arcadis, een internationaal ontwerp- en adviesbureau met heel wat expertise op het vlak van duurzaam ontwerp en uitvoering van gebouwen en verschillende aspecten van circulair bouwen. “Je kan er vanop aan dat er nog veel meer richtlijnen en verplichtingen zullen volgen; de wetgeving rond het meer energie-efficiënt maken van het gebouwpatrimonium, bestaand en nieuw, zal richting 2050 alleen maar verscherpt worden.”

“Proactief te werk gaan”

Voor bouwheren begint het nu dan ook stilaan spannend te worden, volgens Steeman. Heel veel concréte richtlijnen en verplichtingen zijn er nog niet, maar die zitten er dus wel exponentieel aan te komen dus klinkt de vraag of je reactief dan wel proactief te werk moet gaan steeds luider, zo vindt hij. “Met Arcadis nemen wij wat dat betreft een duidelijk standpunt in: ga proactief te werk. Je mag er immers niet vanuit gaan dat een bepaalde duurzame oplossing zomaar plug-and-play te installeren zal zijn, zeker niet als het gaat over bepaalde technieken, zoals voor verwarming. Wij krijgen daar bij Arcadis geregeld vragen over van grote spelers. Naast de minimumlat die de wetgever nu gelegd heeft, zien we dat veel bedrijven voor zichzelf doelstellingen hebben gesteld in het kader van de warmte- en energietransitie, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek rond CO₂-reductie. Klanten die nu investeren, willen dat hun gebouw meteen beantwoordt aan de langetermijndoelstellingen.”

“Een trend die we in die context vaststellen in grote nieuwbouwprojecten, is het feit dat steeds meer bouwheren en projectontwikkelaars in hun zoektocht naar alternatieven voor aardgas uitkomen bij warmte- en koudenetten die toelaten om warmte te recupereren of uit te wisselen. f ze houden al rekening met die mogelijkheid door bijvoorbeeld radiatoren of andere afgifte-elementen te voorzien die ook op lage temperatuur kunnen werken, zodat een latere overstap naar CO₂-neutrale klimatisatie beperkt kan blijven tot aanpassingen in de technische ruimtes.”

Synergiën maken tussen langetermijndoelstellingen en vervangingsinvesteringen

Anticiperend te werk gaan is natuurlijk wel makkelijker wanneer het om nieuwe projecten gaat. Voor bestaande gebouwen ligt dat anders. Maar ook eigenaars van die gebouwen kunnen volgens Steeman proactief te werk gaan. “Ons pleidooi wanneer het gaat over de verduurzaming van bestaande gebouwen luidt: grijp elke vervangingsinvestering in je gebouw aan om het meteen ook klaar te maken voor de duurzame toekomst die Vlaanderen beoogt. Een langetermijnplan is dan ook onontbeerlijk. Kijk naar de geplande ingrepen en bekijk hoe je telkens opnieuw kunt kiezen voor een duurzame oplossing zodat je gebouw de 2050-doelstelling behaalt. Een simpel voorbeeld: als je vandaag je dakbedekking moet vervangen, vervang dan, als de isolatiewaarde ervan beter kan, meteen ook de isolatie daaronder. Anders zal je nieuwe dakbedekking er ooit weer af moeten. Dat kost extra tijd en geld. Wij hebben met Arcadis een methodiek ontwikkeld die dat soort kansen identificeert, waarmee we synergiën maken tussen langetermijndoelstellingen en vervangingsinvesteringen, en die het bijbehorende kostenplaatje inzichtelijk maakt.”

“De belangrijke stap in dat transformatieproces, het omschakelen naar een fossielvrij verwarmingssysteem, kan echter niet altijd individueel gebeuren. Sommige gebouwen zijn bijvoorbeeld ingebed in een stedelijke context met zeer beperkte ruimte en mogelijkheden tot gevolg. Daarom werken wij ook aan collectieve oplossingen op wijk- of stedelijk niveau. Zoals bijvoorbeeld in Antwerpen, waar we de uitrol van een warmtenet mee mogelijk maken.”

Schaduwontwerp

“Kijk, het is aanlokkelijk om voor bestaande gebouwen of voor nieuwe projecten voor aardgas te blijven kiezen omdat de prijzen vandaag zo historisch laag zijn, maar dan redeneer je op korte termijn en de verplichting om af te stappen van aardgas is onafwendbaar. Dan kan je beter meteen – of wanneer de kans zich voordoet, in het geval van bestaande gebouwen – gaan voor een installatie die voorzien is op andere, milieuvriendelijkere bronnen die daarna zullen worden gebruikt.”

“En daarom luidt ons advies:”, zo besluit Steeman, “ontwerp en verbouw vandaag niet enkel gebaseerd op de regels van vandaag, maar heb ook een schaduwontwerp voor hoe het gebouw er in 2050 zal moeten uitzien en de aanpassingen die daarvoor nodig zijn Dat is het circulaire denken waar we naartoe moeten. Maar bouw als het kan gewoon nu al koolstofneutraal. Dat is nog geen wettelijke verplichting, maar we gaan wel die richting uit. Nu nog dingen ontwerpen waarvan je weet dat ze echt een diepe renovatie zullen vereisen met het oog op 2050, is echt niet slim.”