Het ZNA Middelheim werd in 1945 ontworpen door Renaat Braem, Alfons Francken en Karel Van Riel. Het medisch archief brachten de architecten destijds onder in een gebouw aan de Lindendreef 1 dat bestaat uit twee bouwlagen van telkens 420 m².  

Het ZNA Middelheim besloot enkele jaren geleden om dat medisch archief om te vormen tot kantoorruimte. VECTORHAUS ir.architecten en MAKER architecten werden aangesteld als ontwerpers en greep de opdracht aan om meteen ook een globale circulaire strategie te ontwikkelen voor toekomstige verbouw- en uitbreidingswerken van het ZNA. Er moest naar systeemoplossingen worden gezocht voor onder meer scheidingswanden, plafonds en technische installaties die aanpasbaar zijn en gebouwd worden met low-tech verbindingen en duurzame en herbruikbare materialen. En die kunnen worden uitgewisseld met componenten in toekomstige bouw- of renovatieprojecten van het ZNA, wat de efficiëntie van onderhoud, herstellingen en aankoop van bouwmaterialen- en systemen ten goede moet komen. Het resultaat is de toepassing van specifieke oplossingen in een modulair, flexibel en generiek systeem.

Ontwerp laat verschillende scenario’s toe

De rationele opbouw van de bestaande structuur, met betonnen kolommen en balken van elk 3,6 m, liet een modulaire indeling toe met een flexibele en veranderingsgerichte opbouw. Voor de indeling van de ruimtes werd naar meerdere scenario’s gezocht om wijzigingen in functies en eisen mogelijk te maken. Een slim basisontwerp, zowel wat de architectuur als de technische uitrusting betreft, zorgt voor dat laatste. Uitsparingen in de doorhangende balken, ventilatiedebieten, geluidsdemping, posities van ventilatieroosters, branddetectie, bewegingsdetectie, verlichtingstoestellen, sprinklers enzovoort zijn zodanig geconcipieerd en/of gepositioneerd dat de verschillende scenario’s uitvoerbaar zijn zonder grote aanpassingswerken.

Kit-of-partsarchitectuur

Op het vlak van materialen werd er, door toepassing van het kit-of-partsprincip, dus ingezet op omkeerbaarheid. Een mooi en belangrijk voorbeeld zijn de toegepaste binnenwanden. Behalve de in elkaar klikkende MDF-panelen, bevestigd met klittenband op een telescopische structuur, zijn er onder andere ook zichtbare, onafgewerkte gipsvezelplaten gemonteerd met omegaprofielen. Daardoor zijn er geen perforaties in de beplating en kunnen de panelen één op één hergebruikt worden. Voor de beglaasde wanden werd gebruikgemaakt van aluminium profielen, voornamelijk gebruikt in industriebouw, die door verbindingsstukken mechanisch aan elkaar gemonteerd worden. De gleuven in de profielen laten toe de glaslatten te bevestigen zonder blijvende beschadiging bij hergebruik.

Waar het kon werden materialen uit het bestaande gebouw hergebruikt, zoals radiatoren.

MAKER architecten bracht van verschillende opties voor de (beglaasde) binnenwanden en de nieuwe dakopbouw ook de total cost of ownership (TCO) in kaart om uiteindelijk te kiezen voor de optie met het meeste rendement of de beste TCO.

Materialenbank

De circulaire bouwstrategie waarvoor het ZNA met de verbouwing van het medisch archief tot kantoren een eerste aanzet wilde geven, omvat ook onder meer de 'oprichting' van een materialenbank. In het verleden bepaalde de voorkeur en kennis van de aangestelde architect en aannemer welke materialen en constructietechnieken werden toegepast in bouw- of renovatieprojecten van het ZNA. Het gevolg is dat het ZNA vandaag een patrimonium heeft dat bestaat uit een combinatie van uiteenlopende materialen en technieken die niet altijd coherent en compatibel zijn. Dankzij de nieuwe renovatiestrategie moet het ZNA-patrimonium een materialenbank worden, een catalogus van componenten, bestaande uit demonteerbare profielen, verbindingselementen en invulelementen die modulair en uitwisselbaar zijn. Bedoeling is natuurlijk in eerste instantie hergebruik in (ver)nieuwbouwprojecten op de campus zelf, maar de bouwcomponenten werden ook zo geconcipieerd dat in tweede en derde instantie herbestemming en recyclage mogelijk zijn.

Uitdagingen

Voor MAKER architecten vormde het op punt zetten van het omkeerbare systeem van de beglaasde wanden, met aluminium profielen die toegepast worden in industriebouw maar die normaliter niet gebruikt worden voor systeemwanden, naar eigen zeggen de grootste uitdaging in het project.

TECON groep verzorgde de studies stabiliteit en technieken, CIT Blaton voerde de werken, die een klein jaar duurden, uit.