Een groot verlaten kantoorgebouw uit de jaren zeventig in Ukkel werd door archipelago en de studiebureaus MK Engineering (technieken) en het inmiddels niet langer bestaande Steel & Co Engineering (stabiliteit) omgevormd tot een nieuw en dynamisch gemeentehuis voor de Brusselse deelgemeente. Met flexibele ruimtes, maximaal behoud van het te renoveren gebouw en het gebruik van riothermie voor verwarming en koeling pasten die ontwerppartners verschillende circulaire ontwerpprincipes toe. Het project, dat ook een publieke tuin omvat, werd nog voor realisatie bekroond door be.exemplary, een projectoproep die innovatie en duurzame architectuur in de hoofdstad beloont.
De Gemeente Ukkel verwierf het gebouw waar het om gaat, de voormalige kantoren van Fabricom, een producent van industriële machines, in 2014 en lanceerde vervolgens een ontwerpwedstrijd voor de renovatie van het gebouw tot nieuw gemeentehuis. Archipelago won die en vijf jaar later startten de bouwwerken.
Die werken werden recent gefinaliseerd en resulteerden in "een innovatief project dat streeft naar een positieve impact op zowel de naburige gemeenschap als de ecologische omgeving", aldus archipelago. Geen holle woorden, want het project, met een totale oppervlakte van net geen 15.000 m², werd al in 2017 laureaat van be.exemplary, een projectoproep van de stad Brussel die bouw- en renovatieprojecten die bijdragen aan duurzame stadsontwikkeling, architecturale kwaliteit in de hoofdstad, sociale cohesie, een betere milieu en de circulaire economie financieel beloont.
Open naar de stad
Een gemeentehuis dient volgens archipelago uitnodigend te zijn voor de gemeenschap. Het ontwerpbureau koos er om die reden voor de private groene zone rondom het gebouw om te vormen tot een publiek toegankelijke tuin voor de buurt. Het verplaatste de hoofdingang van de Gatti de Gamonstraat naar de Stallestraat zodat de toegang tot het gemeentehuis nu langs die publieke tuin loopt.
Om de interactie tussen het gemeentehuis en burgers te vergroten, creëerde de architecten aan de inkom van het gebouw een ruime ontmoetingsplek vanwaar de bezoekers vlot worden begeleid naar de bovenliggende verdiepingen en de verschillende administratieve diensten. De publieke lobby, de ontmoetingsplekken, en zelfs de gedeelde vergaderruimtes op de dakverdieping, kunnen volledig afzonderlijk functioneren van de dagelijkse activiteiten in het gemeentehuis.
Flexibele ruimtes
Archipelago ontwierp modulaire werkplekken die zich kunnen aanpassen aan de steeds evoluerende noden van de gemeente. Om een dynamische sfeer te creëren, hebben de architecten bovendien de bestaande hallen en gangen omgevormd tot plekken voor informele ontmoetingen en spontane interactie. Die ontmoetingsplekken zijn steeds visueel verbonden met de publieke tuin en dus ook rijkelijk voorzien van daglicht.
De inrichting van de werkplekken, de meubels en de bewegwijzering werden als een geheel door archipelago ontworpen. Een helder circulatieschema garandeert de interactie tussen bezoekers en ambtenaren, maar houdt tegelijk de circulatiestromen van beiden strikt gescheiden.
Energie uit afvalwater
Niet alleen de aanpasbare werkplekken maken het nieuwe gemeentehuis van Ukkel tot een circulair gebouw. Archipelago beschouwde het renovatieproject al van bij de start van het ontwerpproces als een onderdeel van een grotere maatschappelijke shift richting de circulaire economie. Het bureau bestudeerde daarom uitvoerig welke componenten van het bestaande gebouw konden worden hergebruikt.
Aanvullend maakte het ook een nauwkeurige analyse van de energieprestaties van de gevel zodat het de bestaande betonnen gevelelementen optimaal kon hergebruiken. Op die manier behield het bureau naar eigen zeggen de bestaande architecturale kwaliteiten van het gebouw en gaf het de architectuur een energetische update. In het gevelaanzicht van het gebouw wordt de rationele structuur maximaal behouden. Het nieuwe patroon in de ramen maakt een link tussen de verschillende verdiepingen en vormt een extra laag in de uitstraling van de gevels.
Ook voor de koeling en de verwarming van het gebouw werd circulair gedacht. Samen met Vivaqua zette archipelago (piloot)project op rond riothermie, een systeem waarbij energie wordt gehaald uit afvalwater in het rioolstelsel.