De woning van architectenkoppel Pieter van Impe (AST77) en Evelien Broeckx kan worden gezien als een hedendaagse, bijna letterlijke interpretatie van het eeuwenoude gezegde ‘Een bakstenen reus op lemen voeten’, dat op zijn beurt een verwijzing is naar het verhaal van de Babylonische koning Nebukadnessar die droomde van een reus met gouden hoofd, zilveren romp, ijzeren benen en lemen voeten. In zijn droom worden de voeten van de reus onderuit gehaald door een rollende steen waardoor de reus zijn evenwicht verliest en neergaat. De zegswijze wordt daardoor vandaag gebruikt voor een robuust en stevig ogend geheel met een fragiele, kwetsbare basis.

De woning van 15 meter hoog, ontworpen binnen de krijtlijnen van het vernieuwende beeldkwaliteitsplan voor de site waarop ze ligt, opgemaakt door B-architecten in samenwerking met OMGEVING, werd opgetrokken uit baksteen en is stevig verankerd in de Tiense kleibodem, maar in de kern gedragen door een gestampte lemen wand, gebouwd volgens het eeuwenoude ambacht, dus zonder bindmiddelen of kunstmatige verstevigers. De veertig centimeter dikke en 15 meter hoge wand – één van de hoogste ongebonden stampleemwanden in Europa – vormt de dragende kern voor het bakstenen omhulsel en is het hart van en de blikvanger doorheen de hele woning. De wand oogt kloek en stevig maar is in wezen fragiel en kwetsbaar, want hij is eenvoudigweg met water weer te transformeren tot zijn liquide basisvorm, modder.

Uitgegraven aarde gebruikt

Peter Van Impe betrok bij de realisatie van zijn woning een groot team van externe experten en tastte daarbij de grensverleggende mogelijkheden van het bouwen in bouwteam af. 

Het structureel basismateriaal van de unieke woning is dus aarde. Het toepassen van aarde heeft namelijk een zeer lage impact op het milieu. De grondstof dient bij de start van eender welk bouwproject immers in grote hoeveelheid uitgegraven te worden voor het funderen van het bouwwerk op stabiele ondergrond. Bovendien heeft aarde excellente thermische en constructieve eigenschappen. Daardoor heeft het materiaal een groot potentieel voor duurzaam en circulair bouwen. Vanuit die optiek speelde AST77 met het idee om de ter plaatse ontgonnen grond te hergebruiken bij de bouw van de nieuwe woning. Zelfs na een bezoek aan het atelier van architect-expert Martin Rauch in Oostenrijk en een doorgedreven materiaalstudie in samenwerking met Het Leemniscaat, BC-studies en UTIL bleef dit bij start van de realisatie toch een enorme sprong in het diepe.

Samen met het bouwteam werd onderzocht hoe de aanwezige klei-leemaarde aangewend kon worden voor het bouwen van een stampleemwand. Aan de fijne leemgrond van de site werd klei toegevoegd als bindmiddel, grof zand tegen krimp en gravel omwille van structurele redenen. Alle toegevoegde grondstoffen werden aangevoerd uit eigen regio. De mengeling van materialen werd ter plaatse ‘gestampt’, wat resulteerde in de 15 meter hoge centrale wand.

De aarden wand vormt de centrale kern van de woning. De drie losstaande bakstenen buitenwanden werden er door middel van een plaatstalen vloer van tien millimeter dik aan gekoppeld. De 50 centimeter dikke buitenwanden zijn zowel langs de binnen- als de buitenzijde opgetrokken in rode baksteen, toegepast in een enkel en dubbel Vlaams verband met terugliggende voeg.

Ook binnen baksteen

De keuze voor het dubbelzijdig zichtbaar toepassen van baksteen is drieledig. Ten eerste past ze in het plaatje van een minimaal onderscheid tussen binnen en buiten. Gipskartonnen of gepleisterde wanden zouden immers sterk het onderscheid tussen interieur en exterieur benadrukken. De bakstenen binnenmuren verbergen ten tweede ook de klimatisatietechnieken. De klimaatregeling van de woning gebeurt met een lucht-luchtwarmtepomp. Tussen binnen- en buitenmuur werden ventilatiekanalen geïntegreerd en via open stootvoegen wordt behandelde lucht de ruimtes ingeblazen. Zo wordt op een volledig onzichtbare wijze het binnenklimaat geregeld. De grote inertie van de dikke stenen draagmuren helpt bovendien de pieken en dalen in temperatuur van winter- en zomermaanden af te vlakken. Ten derde werd voor bakstenen binnenafwerking gekozen omdat bij het ontwerpen van de woning zoveel mogelijk rekening gehouden werd met de principes van circulair bouwen. Er werd gekozen om de gebruikte materialen zoveel mogelijk in hun ‘naakte’ vorm toe te passen om toekomstig hergebruik van materialen in geval van een latere afbraak maximaal mogelijk maken. Het moeilijk kunnen scheiden van constructie- en afwerkingsmaterialen bij afbraakwerken wordt immers gezien als één van de grote struikelblokken voor later hergebruik. Daarom werden de wanden bewust niet gepleisterd en werden houten roosteringen en stalen vloeren blank gelaten.

Aanpasbaar ontwerp

Het gebouw werd ook veranderingsgericht ontworpen. De buitenschil is bepaald maar het plan en de invulling zijn vrij en volledig aanpasbaar aan de evoluerende woonwensen van de huidige en toekomstige bewoners. De stalen vloerplaten en de geperforeerde stalen trappen realiseren met een minimale opleg de noodzakelijke verbindingen tussen de constructieve elementen en vrijwaren de ‘open koker-constructie’. In die open koker kan op vijf verschillende niveaus ruimte worden gecreëerd door het inschuiven van houten Kerto-balken in de daarvoor voorziene uitsparingen in de bakstenen wanden. Die balken – dragers voor de houten vloeren – kunnen er later gewoon weer uitgehaald worden naargelang de ruimtevraag en de gewenste ruimtelijke relaties tussen de vloeren.

De volledig transparante westgevel zorgt op alle vier de bovengrondse niveaus voor een zeer nauwe band met de natuur. Een klassieke indeling met leefruimtes in relatie tot een privétuin op het maaiveld was daardoor niet noodzakelijk. Dat leidde tot de keuze voor een ‘upside-down indeling’: slapen onderaan en leven bovenaan. Later kan nog een dakterras worden gerealiseerd in directe relatie tot de keuken. Die indeling resulteert ook in een optimaal energetisch concept. De koude verspreidt zich vanuit de kelder eerst naar de slaapvertrekken. Door de afwezigheid van deuren profiteren de hogere leefruimtes van de stijgende warme lucht.

Samengevat: door het toepassen van de oude bouwtechniek met stampleem brengt de woning ode aan een ambacht uit het verleden. Tegelijkertijd staat het project in het heden door het toepassen van zoveel mogelijk natuurlijke technieken om de ruimteklimatisatie op te lossen: de aarden wand reguleert de luchtvochtigheid en de koudeopslag van de kelder wordt gebruikt als koeling voor de woning. De woning kijkt tenslotte ook naar de toekomst met haar flexibiliteit het gebruik van circulaire materialen.

Praktisch

De woning kan op zondag 27 september bezocht worden van 13 tot 18 uur. Adres: Steenhof 51, 3300 Tienen. Omwille van COVID-19 worden maximaal 15 personen  per tijdslot van 30 minuten rondgeleid. Inschrijven is verplicht en kan via de website van Mijn Thuis Op Maat.