De politiezone Brussel-Elsene is de grootste van het land wat grondgebied betreft, maar duizenden politieagenten werken er elke dag in soms verouderde commissariaten. De herbestemming van het verouderde kantoorgebouw aan de Lignestraat tot modern nieuw administratief centrum stond dan ook al een tijdje hoog op de Brusselse agenda. "Het nieuwe gebouw zal onze politieagenten niet alleen de best mogelijke werkomstandigheden bieden, maar moet ook zorgen voor een betere opvang van de burgers, wat even essentieel is als de modernisering van de infrastructuur”, legt Philippe Close, burgemeester van de Stad Brussel, uit.

De keuze van de stad Brussel viel op het ontwerp van B-architecten en OSAR architects. In dat ontwerp, waarvoor de architecten samenwerkten met Studieburo De Klerck (stabiliteit en technieken), daidalos peutz (akoestiek), Groep Dirk De Groof (EPB), OMGEVING (landschapsarchitectuur), Fense (veiligheidsexpertise) en Erfgoed en Visie (advies rond erfgoed), blijft de structuur van het oude gebouw volledig behouden. De architecten gaan naar eigen zeggen voor een energieneutrale herinterpretatie van de puzzel die architect Marcel Lambrichts destijds zo doordacht heeft gelegd.

"Veel CO₂ in postmoderne gebouwen"

In het ontwerp van B-architecten wordt de kelderverdieping heringericht tot parkeergarage en vertreklocatie voor agenten die bij interventies worden opgeroepen. Een helling overbrugt drie niveaus van het gebouw en scheidt verschillende ingangen en gebruikersstromen. Een nieuwe bovenverdieping, ‘de kroon', wordt toegevoegd voor de algemene directie en het dispatchcentrum.

Het gebouw krijgt ook een nieuwe gevel die de visuele identiteit ervan actualiseert en volgens de architecten oud en nieuw en hoog en laag Brussel met elkaar verbindt. Deze gevel wordt bovenaan versierd met weelderig groen dat helpt de hittestress in de binnenstad te bestrijden en een welkome aanvulling vormt op de biodiversiteit. De publieke ingang is verbonden met het historische stadscentrum.

Het ontwerp van B-architecten en OSAR architects is gestoeld op een circulaire leest. De duidelijkste getuige daarvan, is uiteraard het feit dat het ontwerpteam vertrok van de structuur van het bestaande gebouw en zo sloopafval en het eraan gerelateerde transport vermijdt. Ook wordt zo het gebruik van nieuwe bouwmaterialen en het dááraan gerelateerde transport vermeden. “Vanuit een circulaire visie is een renovatie de logische en voor ons dus ook enige keuze”, vertelt Louise Lauwers, architect bij B-architecten. “Postmoderne gebouwen bevatten zoveel ingesloten CO₂ in de vorm van beton en staal dat afbraak en nieuwbouw voor een negatieve CO₂-footprint zorgen. Voor gelijkaardige projecten werd eerder berekend dat de uitgespaarde CO₂-uitstoot gelijkstaat aan het volledige energiegebruik van het gebouw over een tijdspanne van 25 jaar. Wel brengen we enkele noodzakelijke adaptaties aan de bestaande structuur aan om die aan te passen naar de noden en wensen van de nieuwe gebruikers, zoals versterkingen van de vloerplaten.”

Aanpasbaar ontwerp

De nieuwe gevels werden ook circulair opgevat. Ze zijn, na analyse van het bestaande casco, modulair opgebouwd. Op die manier kunnen de gevelelementen geprefabriceerd worden. Daarnaast zorgt de lay-out van de gevels voor optimale daglichtsituaties, zonwering tegen oververhitting en maken ze ook een flexibele en aanpasbare inrichting van de bovenbouw mogelijk; lichte tussenwanden kunnen makkelijk verplaatst of bijgeplaatst worden volgens het ritme van de gevelopeningen. Naar analogie met de vroegere detaillering benutten de architecten de gevels voor het verloop van de technieken, meer bepaald de kanalen voor pulsie. De bestaande kernen breiden ze uit voor extractie. De ontkoppeling van de technieken en de draagstructuur draagt ook bij tot de aanpasbaarheid van het gebouw. Door de platen te bevestigen door ze te schroeven en te kitten in plaats van te sealen en te kitten is hergebruik, recyclage en toekomstige vervanging van de gevelelementen mogelijk.

Het ontwerp beoogt ook een uitgekiende functionaliteit. Het project is zo opgevat dat indien de noden van de gebruikers veranderen, de bovenbouw op eenvoudige wijze kan aangepast worden. Ook de ondergrondse bouwlagen bezitten op dat vlak voldoende flexibiliteit.

Om het ontwerp zo energiezuinig te maken, maakten de architecten gebruik van de trias energetica, gekend bij al wie bezig is met circulair bouwen. De ambitie is om minimaal aan de BEN-eisen te voldoen. Energie wordt dankzij de nieuwe gevels nog amper verspild. De doorgedreven detaillering van schrijnwerk, isolatie en luchtdichtheid voorzien immers in een performante isolatieschil. Een goed gevelontwerp en/of geïntegreerde afstemmingen tussen bouw en techniek leiden tot lagere verwarmings-en koelbehoeftes en dus lagere investeringen. De volgende stap, het duurzaam opwekken van de resterende energiebehoefte, zal in het nieuwe politiecentrum gebeuren met lucht-waterwarmtepompen, lage temperatuurwarmtesystemen en hoge temperatuurkoelsystemen – klimaatplafonds –, energierecuperatie via het ventilatiesysteem, zonnepanelen, regenwaterrecuperatie via daktuinen enzovoort. Indien gebruik van fossiele en dus eindige grondstoffen onvermijdelijk is, zullen die zeer efficiënt moeten worden gebruikt middels Hoogrendementsinstallaties en bij voorkeur worden gecompenseerd op jaarbasis met 100% hernieuwbare energie. 

Tijdelijk gebruik door culturele vzw

Ook circulair: de werken – door een aannemer die nog moet worden gekozen – vatten in 2023 aan en tot dan krijgt de culturele vzw Arty-Farty tijdelijk onderdak in het gebouw. Het nieuwe politiecentrum moet in 2016 opgeleverd zijn.