De projectoproep Design 4 Circularity werd in juni 2024 gelanceerd. Jo Brouns, Vlaams minister van Omgeving en Landbouw, maakte er zo’n 2 miljoen euro voor vrij. “De circulaire economie streeft naar maximale herbruikbaarheid van producten, productonderdelen en grondstoffen met minimaal waardeverlies. De beslissingen die de grootste invloed hebben op producten en hun levensduur worden genomen tijdens het ontwerpproces. Ongeveer 80% van de milieu-impact van producten wordt bepaald door het ontwerp”, motiveren Vlaanderen Circulair en OVAM waarom ze de call lanceerden. “Ecodesign is bijgevolg een sleutel tot succes in de transitie naar een duurzame en circulaire economie. Naast ecodesign kwamen ook projecten die zich richten op het herdenken van het lineaire verdienmodel in aanmerking voor de projectoproep.”

10 projecten rechtstreekse link met circulair bouwen

Tien van de twintig geselecteerde projecten hebben een rechtstreekse link met circulair bouwen. Dat zijn de volgende.

CircuLeren: met de hulp van Dox en maatwerkbedrijf Arop gaat het Autonoom Gemeentebedrijf Stedelijk Onderwijs Antwerpen, dat 120 scholen verspreid over meer dan 350 gebouwen beheert, in dit project het overschot aan schoolbanken, stoelen en ander meubilair dat ontstaan is door veranderende lesmethoden toch een tweede leven geven.

cOllectibles: architecte Eva Gheysen en schrijnwerker Rikkert Maes lanceren met cOllectibles interieurinrichtingen die gehuurd kunnen worden en gemaakt zijn van reststromen uit kringloopwinkels. Ze werken ervoor samen met Ecoso, Deelbaar Mechelen en Impact Factory.

AI-Powered Circular Design: een digitale  gids die ontwerpers helpt om complexe circulaire ontwerpvraagstukken met AI beter te managen die switchrs samen met Kill the Dinosaur ontwikkelt.

Circube: in dit project ontwikkelt Pixii samen met Wood Architects en Carpentier Hardwood Solutions kant-en-klare bouwpakketten voor het realiseren van modulaire en circulaire houtskeletwoningen – inclusief technieken – die kunnen meegroeien met de bewoners.

Herwaardering van Belgische wolstroom voor interieurobjecten: van wei naar woonkamer. Studio Naan en Lamatelier gaan in dit project samenwerken met wolverwerkers, ontwerpers en Belgische schapenherders om de wol dat die laatsten jaarlijks verzamelen tot grondstof te maken voor interieurobjecten. Het merendeel van dat wol belandt vandaag nog in de verbrandingsoven.

Build, DE-Build & RE-Build: de meeste aannemers bouwen nieuwbouwprojecten vandaag niet demonteerbaar. Daar willen BLAF architecten, Verbeke Foundation, Thomas More, UGent en Aclagro met Build, DE-Build & RE-Build verandering in brengen. In dat project gaan ze een vrijstaande passiefwoning uit 2017 volledig demonteren en heropbouwen en daarbij alle materiaalstromen in kaart brengen en richtlijnen voor de bouwsector ontwikkelen om nieuwe woningen circulair – als in demonteerbaar – te bouwen.

Pirrouet-droogstapelsysteem: in samenwerking met Marchetta en Enparas gaat Vandersanden een volledige demonteerbare gevel opbouwen met zijn Pirrouet-gevelsteen, die CO₂-negatief is door de specifieke manier waarop hij geproduceerd wordt en zijn unieke samenstelling. Het zal het gebruikte droogstapelsysteem voor de Pirrouet-gevelsteen daarna commercialiseren.

A Circular Kitchen @ your service: in dit project gaat ONBETAALBAAR samen met Groep INTRO een volledig circulaire keuken ontwikkelen met een eraan gekoppeld asaservicemodel. Met de hulp van kenniscentrum WOOD.BE moet dat keukenconcept en bijbehorend businessmodel vervolgens gecommercialiseerd worden.

Greenhouse – verdien- en samenwerkingsmodel voor bio-ecologische deelhuizen: leegstaande (kamers in) eengezinswoningen laten benutten door de maatschappij, dat is waar dit project om draait. Initiatiefnemers zijn A matter of life, Otik en Earth, Plant & Fiber. Als een renovatie daarvoor noodzakelijk is, dan zorgen zij daar eerst voor, met ecologische en circulaire materialen.

CirculariTREE: met het project CirculariTREE willen Surplace, Leiedal, Stad Kortrijk en Howest een modulaire boombeschermer ontwikkelen uit gerecycleerde en recycleerbare materialen, om bomen te beschermen bij bouwprojecten. In Vlaanderen lijdt jaarlijks immers een vierde van de bomen op werven schade door aanrijdingen met zware machines of grondwatertekort veroorzaakt door de bouwwerken.

5 projecten met mogelijke toepassing in circulaire bouwsector

Daarnaast zijn er bij de geselecteerde projecten nog vijf andere die misschien geen rechtstreekse link hebben met circulair bouwen, maar zeker wel hun waarde kunnen bewijzen in een circulaire bouwsector. Dat zijn de volgende.

Straalhub@Nieuwpoort: Straal geeft verwaarloosde polyester plezierboten op de Gentse binnenwateren al enkele jaren een tweede leven als e-deelboot en brengt dat concept met nu naar de kust, in samenwerking met Vlaamse Yachthaven Nieuwpoort via het project Straalhub@Nieuwpoort. Het project focust op één prototype maar moet uiteindelijke resulteren in een e-deelvloot met ligplaatsen in verschillende havens, gemaakt van oude polyester plezierboten.

Inventarisatie van medische instrumenten: in dit project ontwikkelt Lynqo samen met AZ Sint-Jan Brugge en DC Venturing een toestel waarmee ziekenhuizen met AI elk medisch instrument kunnen traceren. Daar is een markt voor, omdat in ziekenhuizen elk jaar wel chirurgisch materiaal verloren gaat. Het toestel zal ook worden aangeboden as a service.

Tegen de reststroom in: met het project Tegen de reststroom in lanceren Redopapers, drukkerij Zwartopwit, ecodesigner Axelle Vertommen en Uitgeverij Lannoo een unieke service voor bedrijven: het opwaarderen van papier- en pvc-afval tot gepersonaliseerde print- en verpakkingsproducten zónder daarbij nieuwe grondstoffen te gebruiken. Kartonoverschotten worden circulaire geschenkdozen, pvc-afval komt terug als deskorganizers en papierafval als kalenders.

Design 4 Take Back: met dit project zal Designregio Kortrijk ontwerpers begeleiden om producten met het oog op hergebruik zo demonteerbaar mogelijk te ontwerpen en fabrikanten helpen een tackebackdienst op te zetten zodat de producten weer bij de fabrikant terechtkomen wanneer ze niet langer gebruikt worden, zodat die ze, al dan niet na een upgrade, elders kan inzetten of de onderdelen kan hergebruiken bij het maken van nieuwe producten. Partners in dit project zijn Voka – Kamer van Koophandel West-Vlaanderen, Ellis Consulting en Surplace.

Smart packaging DESIGN for better sorting & quality recycling: dit project van Fost Plus moet leiden tot een betere afvalsortering en zo recyclage middels het aanbrengen van digitale watermerken op etiketten van verpakkingen. Het project is een initiatief van Fost Plus, dat voor de uitwerking samenwerkt met PepsiCo BeLux, Mondelez Benelux en AIM - European Brands Association.

Het mag duidelijk zijn, het lijstje van geselecteerde projecten binnen de call Design 4 Circularity maakt duidelijk dat er vandaag heel wat beweegt in Vlaanderen op het vlak van circulair bouwen.