Nog niet zo lang geleden diende het Gentse Marge architecten bij OVAM een aanvraag in voor een subsidie voor de ontwikkeling van Carousel, een stoel die het ontwierp met circulaire materialen. Het project greep naast de financiële steun en blijft voorlopig dus enkel bestaan op papier, maar het architectenbureau heeft de droom om de circulaire stoel gefabriceerd te zien nog niet opgegeven. Het gaat op Circubuild dieper in op de beweegredenen achter Carrousel en doet een oproep naar iedereen die op de een of andere manier zou kunnen helpen bij de realisatie van de stoel.
Plastiek, of kunststof in meer respectabele aanspreekvorm: er is al behoorlijk wat inkt over gevloeid. We weten ondertussen dat er best geen nieuwe kunststoffen producten meer bijkomen. We weten ook dat deze die er al zijn, het best terug in de materiaalstroom belanden, gerecycled of geüpcycled of gerecycleerd. De praktijk volgt op vele gebieden ook al: van herbruikbare verpakkingen tot het 100% gerecycleerd petflesje. Voor onze kleinere, dagdagelijkse single-use objecten lijken we alvast in korte tijd grote sprongen te nemen.
Voor grotere objecten lijkt het veelal moeilijker. Laten we eens kijken naar een stoel. Er zijn behoorlijk wat kunststoffen stoelen op de markt die het label circulair pretenderen. De bekendste is mogelijks Ikea eigen ODGER-stoel, maar ook de Broom van Philippe Starck of de Alfi van Jasper Morrison zijn vermarkte modellen. De eerste twee zijn echter maar gedeeltelijk opgebouwd uit gerecycleerde kunststoffen: de ODGER voor 85% en de Broom voor 90%. Dat betekent dat hun productie nog steeds het toevoegen van nieuwe kunststoffen vraagt, wat mogelijks hun up- of recycling bemoeilijkt aan het einde van hun levensduur. In het bijzonder composieten – twee verschillende materialen die innig met elkaar verweven zijn – blijken lastige spelers. De Alfi is dan weer wel 100% circulair, maar die stoel is met 409 euro per stuk op zijn beurt zo duur dat het marktaandeel naar alle waarschijnlijkheid te laag is om een echte impact te hebben op die afvalstroom.
En mogelijks het grootste struikelblok dat de circulaire stoel parten speelt: geüpcycled of gerecycleerd kunnen worden is betekenisloos als het gewoon niet gebeurt wanneer het product het einde van zijn leven heeft bereikt. Voor pmd is ondertussen een volledig ingeburgerd triagesysteem bedacht dat iedereen kent en gemakkelijk kan uitvoeren, maar de genoemde (deels) circulaire stoelen komen veelal terecht in de traditionele afvalverwerkingsstroom en niet meer bij de initiële grondstofverwerker. Zo gaat de moeite in vlammen op. In het beste geval komen ze toch goed terecht en kunnen ze worden vermalen voor upcycling of recyclage, maar dat is dan vooral het geval voor zogenaamd niet-samengesteld meubilair dat maar uit één materiaal bestaat. Met composieten wordt het voor de klassieke afvalverwerker al wel heel uitdagend.
Hoe jammer het is om vast te stellen: de genoemde stoelen lijken dan ook eerder op het niveau van een statement, een experiment of – in het slechtste geval – greenwashing te blijven hangen, hoe bewonderingswaardig ook hun poging.
Twee factoren lijken dus van belang als je nadenkt over een vermarktbare circulaire stoel – of tafel, of ... Een eerste is dat dat product een betaalbaar alternatief dient te bieden op het klassieke, niet-circulaire parcours. Geen nieuws onder de zon, dit geldt voor alle pionierende technieken en objecten inzake duurzaamheid. Maar de sweet spot voor grote objecten lijkt ogenschijnlijk nog niet bereikt. Waar loopt het dan fout? Denken we te kleinschalig of lokaal? Wat zou er gebeuren als je een stoel zou ontwerpen die zich vooral (enkel?) richt op grote oplages: feestzalen, scholen, refters, publieke gebouwen ... Go big or go home? Misschien.
Een tweede factor is dat product terug bij de grondstofverwerker krijgen. Hier lijkt ons zich een heel interessante kans aan te bieden. Beeld je even in dat je op die stoel een soort statiegeld betaalt bij aankoop. Een klein bedrag, maar genoeg, zeker als je er een feestzaal vol van hebt, om die stoelen te laten repatriëren. Je koopt dan een idee, maar huurt de grondstof eerder. Dat idee zou je kunnen koppelen aan een materiaalpaspoort. In een wereld vol keuringen, labels en technische fiches lijkt zo'n materiaalpaspoort heel haalbaar: een klein symbool dat ergens in de spuitgietmal mee wordt gedrukt.
Als een verdere mijmering zou je je kunnen afvragen of de overheid hier ook niet kan interveniëren. Misschien kunnen er financiële aanmoedigingen zijn – het ‘statiegeld’ deels op zich nemen? – om circulariteit in de markt op zijn minst prijstechnisch verder gelijk te stellen aan zijn minder ecologische concurrenten. Mogelijks zou een becijfering zelfs kunnen aantonen dat dit op lange termijn voordeliger uitkomt, nu de kostprijs van bepaalde klimatologische rampen langzaamaan duidelijk begint te worden en de COVID-19 pandemie ook de afhankelijkheid van grondstoffen, zeker voor een klein land als België, heeft aangetoond. Waarom bij stoelen blijven? Als het businessmodel slaagt, kan het misschien verder worden uitgerold en worden opgeschaald, van auto-onderdelen tot gebouwen. Totdat de enige logische reflex is dat het materiaal terug bij de grondstofverwerker geraakt.
Allemaal speculatie natuurlijk, maar Marge architecten ging er wel mee aan de slag en ontwierp een circulaire stoel. Vanheede had er de grondstof voor: een composiet van kunststoffen met organische versterkende vezels, dat 100% recycleerbaar is en inzetbaar in klassieke productiemethodes zoals spuitmallen. KU Leuven zou het model op haalbaarheid checken in spuitgietmalsimulaties. En Rebel Group zou het businessmodel en de vermarktbaarheid trachten uit te vinden. We doopten het ding Carrousel omdat de grondstof maar blijft meegaan en dus maar rond en rond blijft draaien. Samen dienden we het idee in voor een OVAM-subsidie, maar die kregen we niet te pakken. Niet getreurd, er worden nu eenmaal heel veel straffe projecten ingediend omtrent circulariteit, waarschijnlijk ook vele met een (nog) grotere maatschappelijke impact.
Maar toch. Het blijft knagen. Die schaalsprong van verpakking naar grote objecten, grote bulk, grote materiaalstromen, blijft ons boeien. Het idee van het huren van een grondstof in plaats van het kopen van een object, blijft ons boeien. Ook geboeid? Kan je helpen? Neem dan zeker contact op door een mailtje te sturen naar info@margearchitecten.be.