CircuLab moet gekaderd worden in de ambitie van de provincie Limburg om een voortrekkersrol te spelen in de transitie naar circulair bouwen. Het onderzoeks- en valorisatiecentrum wil circulaire bouw promoten vanuit verschillende expertises en een breed perspectief.

Aan het ontwerp- en bouwproces wordt een leer- en onderzoekstraject gekoppeld. Dat zal circulair bouwen analyseren vanuit juridisch, beleidsmatig, economisch en ontwerpmatig- en bouwtechnisch oogpunt. Het uiteindelijke doel is tweeledig. Door de totstandkoming van het circulaire kantoorgebouw als één grote multidisciplinaire businesscase te beschouwen, willen de projectpartners enerzijds lessen trekken om het aanbestedingslandschap voor circulaire bouw grondig te veranderen. Anderzijds willen ze op basis van hun traject een handleiding voor circulaire bouw opstellen. Daarin zullen ze de meest voorkomende pijnpunten in kaart brengen en aangeven hoe die weggewerkt kunnen worden. Zo hopen ze meer opdrachtgevers en andere bouwactoren te overtuigen om circulair te bouwen én hen een duidelijk stappenplan aan te reiken om hun project te realiseren.

Menukaart

Welke vorm het onderzoeks- en valorisatiecentrum precies zal krijgen, ligt nog niet vast. “Het is de bedoeling dat we zo veel mogelijk opties openhouden. Daarom hebben we met de studenten uit de derde bachelor architectuur en de eerstejaars masterstudenten industriële ingenieurswetenschappen van de UHasselt in een eerste ontwerpopdracht die kadert binnen CircuLab een bouwcatalogus ontworpen, een soort van menukaart voor het verdere verloop van het project. We zijn daarbij uitgegaan van een flexibel grondplan en circulaire gevels”, vertelt architectuurstudent Yerne Levenstond. "In de toekomst kunnen dan architecten vertrekken van een casco gebouw waarop ze bepaalde materiaalkeuzes toepassen met die menukaart in de hand."

In het project hadden de studenten zowel aandacht voor het architecturale als het bouwtechnische aspect van circulair bouwen. “Voor onze studenten architectuur en industriële ingenieurswetenschappen is CircuLab een heel mooie kans om ervaring op te doen rond circulair bouwen. Door voorstellen rond materialen en systemen uit te werken - voor de structuur, de fundering, de vloer en de gevel - voor het nieuwe centrum op de Bouwcampus in Diepenbeek, raken ze vertrouwd met circulair bouwen en gingen ze er zelf innovatief mee aan de slag”, zegt Bart Janssens, docent aan de faculteit Architectuur en Kunst van de Universiteit Hasselt.

“Het was echt een uitdaging om op zo’n grote schaal te werken, geen concrete ontwerpbeslissingen te kunnen nemen en geen keuze te kunnen maken in de soort draagstructuur”, vertelt Levenstond. “Het meest interessante aspect was de demonteerbaarheid van een gebouw en de complexiteit die daarbij komt kijken. Die systemen staan echt nog in de kinderschoenen.” In de bouwcatalogus hebben de studenten zowel utopische elementen toegevoegd die verder onderzoek vragen als bestaande systemen op de markt en uitleg over hoe die toegepast worden. Van de materialen en systemen maakten ze ook telkens een afweging tussen de voor- en nadelen.

“We kunnen circulair bouwen door ecologische materialen te gebruiken, maar we kunnen dat ook doen in de werkstrategie. Dat hebben wij uitgezocht en uitgewerkt”, zegt de student. “In die bouwcatalogus zitten ook staalkaarten waar onder andere de dikte en de invloed van een bepaalde afwerking op vermeld worden. Zo hebben ontwerpers en ingenieurs voldoende informatie om in te zetten op structuren die honderden jaren kunnen blijven staan in plaats van vijftig jaar.”

Ook architecturaal concept ontwikkeld

Daarbovenop hebben de studenten ook een architecturaal concept ontwikkeld dat gematerialiseerd kan worden met eender welk materiaal of systeem. “Daardoor kan je de materialen en systemen toepassen die op het moment van de effectieve bouw van het gebouw het meest optimaal en economisch interessant zijn”, vertelt Janssens. “Deze studenten hebben op slechts drie maanden tijd twee architecturale concepten neergezet waarin ze rekening houden met parkings en zaken als brandveiligheid en evacuatie en dat zonder het architecturale uit het oog te verliezen.”

In hun architecturaal concept introduceerden de studenten enkele betonnen schachten waarin de circulatie en technische aspecten verwerkt worden. Die schachten zullen zorgen voor stabiliteit en maken een lichte, modulaire opbouw voor de rest van het gebouw mogelijk. Ze ontwierpen ook een publieke, openbare helling om de gebruikte ruimte terug te geven aan de mensen. Voor de parkeer- en kantoorruimtes voorzien ze een modulaire, demontabele structuur. Daarnaast zetten ze het gebouw op sokkels om de ruimte eronder openbaar te houden.

Vervolgonderzoek

Het verkennend werk van de studenten wordt nu ingezet om in workshops met professionals te komen tot bepaalde keuzes binnen circulair bouwen, prestatiecriteria neer te zetten en misschien bepaalde materiaal- of systeemkeuzes te gaan opleggen om in een latere fase tot een circulaire aanbestedingsprocedure te komen voor het project.

“Het masterplan voorziet dat er hier een kantoorgebouw zou komen, maar dat betekent niet dat dat moet”, zegt Chris Slaets, directeur van de Confederatie Bouw Limburg. “We hebben vandaag een eerste stap gezet om alle partijen binnen de bouwsector te inspireren. Vervolgens moeten we in ontwerpfase bekijken hoe we die circulariteit vanaf het begin meenemen. Ik geloof niet dat je een circulair gebouw kan maken. Dat moet in de gedachtegang van iedereen ingebed worden zodat het gebouw uiteindelijk ook circulair ontmanteld wordt. Dat is een hele levenscyclus: vanaf de start van het ontwerp tot de eindfase van het ontwerp. Het is een heel andere manier van denken, waar we nog aan moeten werken.”

SALKturbo plan

CircuLab kadert binnen het SALKturbo-plan, de opvolger van het SALK-plan waarin het kantoor van de Confederatie Bouw Limburg gerealiseerd is. Rond dat kantoor wil Tom Vandeput, voorzitter van POM Limburg en gedeputeerde voor Economie me het het SALKturbo-plan een hele zogenaamde Bouwcampus oprichten: “We gaan fysiek uitbreiden zodat iedereen die actief is in opleiding rond bouw hier haar zetel kan hebben. Eigenlijk streven we naar een ecosysteem waarbij overheid, bedrijven en kennisinstellingen met elkaar hand in hand ervaring en kennis uitwisselen.” De droom is zelfs om een one-stop shop rond circulair bouwen te ontwikkelen.

Door dat te doen en aan de drempels te werken die er momenteel nog zijn in de circulaire economie, wil Zuhal Demir, Vlaamse minister van Omgeving, van Vlaanderen de koploper maken in de transitie naar circulaire economie in Europa. “Voor investeerders zijn er nog risico’s verbonden aan de nieuwe bouwtechnieken, waardoor ze toch voor de traditionele kiezen”, zegt Demir. Ook Bernard Vanheusden, rector van de UHasselt, ziet nog enkele drempels: “Als particulier is het heel moeilijk om te bepalen wat het meest circulaire is en ook nog rekening te houden met je portemonnee.”

Daarom vindt Vandeput het belangrijk om ook de burger mee te nemen in het verhaal van de Blue en Green Deal. Chris Slaets is het daarmee eens: “Ik denk dat we een demonstratiemodel moeten maken voor architecten, privépubliek en alle stakeholders in de bouw, want mensen kunnen zich pas vereenzelvigen met iets als ze het zien, voelen en ruiken. Dan zullen ze zich misschien meer openstellen om het gedachtegoed rond circulair bouwen te omarmen.”