Lionel Devlieger deed de uitspraken in in de podcast van Zwijgen is geen Optie. “Onze maatschappij probeert op systematische wijze innovatie aan te moedigen. Als je vandaag afkomt met een technologische innovatie word je op handen gedragen en stroomt het geld binnen. Maar dat heeft op een bepaald moment toch wel zijn limieten. Er zou meer oog moeten zijn voor zogenaamde appropriate technology, innovatie die afgestemd wordt op wat werkelijk nodig is. Vandaag zijn er te veel technologische innovaties die enkel met statussymbolen te maken hebben, innovaties die vooral aangewend worden als een middel om zich te onderscheiden van anderen", vertelde hij onder meer.

Dezelfde trend merkt hij op het vlak van circulair bouwen. "Veel mensen denken nog altijd dat de oplossing gaat komen van 3D-printers die als gigantische robots op de werf gebracht worden en hele huizen gaan printen met een mengsel van beton en superglue. Voor mij is dat echt het toppunt van absurditeit. Robots gaan ons probleem niet oplossen. Om hergebruik mogelijk te maken moet je juist fijnmazig gaan en heb je vooral mensen nodig op de werf." 

"Niet te koste van demonteerbaarheid en aanpasbaarheid?"

“3D-printen op zich biedt kansen op het vlak van duurzaamheid maar roept inderdaad ook vragen op”, vindt Waldo Galle. “Het is een additive productietechnologie. Dat wil zeggen dat er enkel geprint wordt wat nodig is. Maar omdat het storten van beton sowieso additief is, en weinig of geen productieafval genereert, zit hier geen grote doorbraak. Men kan natuurlijk gebruikmaken van gerecycleerde grondstoffen, net als in elk ander beton, maar of het resultaat zuiver genoeg is om ook in de toekomst gerecycleerd te worden en effectief de kringloop te sluiten, lijkt nog maar weinig besproken. Misschien kan het qua transport voordelen bieden: dankzij de prefabricatie ben je minder afhankelijk van de betoncentrales in de buurt van de werf en kan je misschien elementen van een meer duurzaam beton laten aanvoeren. Maar dat transport heeft dan ook weer zijn impact. Of misschien kan je er meer geoptimaliseerde structuren mee gaan vormgeven, met een vorm die je niet kan storten. Maar is het de vraag of zo’n structuren robuust genoeg zijn, en 3D-printen niet ten koste gaat van andere principes zoals demonteerbaarheid en aanpasbaarheid die wel cruciaal zijn voor een transitie naar circulaire bouweconomie. Experimenteren is belangrijk, maar we moeten er ook durven leerlessen trekken."

"Businessmodellen zoeken waarin 3D-printen meerwaarde is"

We legden de uitspraken van Lionel Devlieger ook voor aan Peter-Paul van den Berg van Kamp C. Onder zijn impuls heeft Kamp C zich de voorbije jaren immers geprofileerd als een belangrijke katalysator rond innovaties in de bouwsector, waarbij twee thema’s het meest in het oog springen: circulair bouwen en 3D-printen met beton. Kamp C gaat op zijn site in Westerlo binnenkort van start met de bouw van wat het meest circulaire gebouw van België moet worden. Op dezelfde site kan u nu al een Europese primeur bewonderen: een huis geprint met de grootste 3D-betonprinter van Europa. De woning is negentig vierkante meter groot en werd in één stuk geprint met een vaststaande printer. Een wereldprimeur noemt Peter-Paul van den Berg het.

Niet alleen op de site in Westerlo lijken circulair bouwen en 3D-printen hand in hand te gaan, ook in het boek In Transitie dat Peter-Paul van den Berg enkele jaren geleden uitbracht, is dat zo. Van den Berg ziet 3D-printen als een middel om te komen tot een circulaire bouweconomie. Hoe beoordeelt hij dan de stelling van Lionel Devlieger dat een huis uitprinten met beton en superglue het toppunt van absurditeit is?

“Wij begrijpen het pleidooi voor de herwaardering van de ambacht en ondersteunen dat volledig", klinkt het. "Dat hoeft echter niet haaks te staan op de implementatie van technologie en innovatie in de transitie naar een duurzamere samenleving. Een baksteen kan mits wat arbeid worden gerecupereerd, maar wat met een betonplaat? Beton is na water het meest geconsumeerde product ter wereld. Wat gaan we met al dat beton doen als dat terug vrijkomt? Het verbrijzelen en onder de weg stoppen is zoals in de podcast ook aangehaald niet de te verkiezen weg. Als we technologie en innovatie omarmen zullen er oplossingen komen om deze materialen hoogwaardig opnieuw te gaan inzetten."

"Het 3D-geprinte huis op Kamp C is een iconische model om de technologie te tonen, om indruk te maken, om interesse op te wekken – het is niet bedoeld om nu he beste model voor duurzaam bouwen te zijn. Het is niet de bedoeling dat we morgen alle huizen gaan printen op die manier."

"Het is belangrijk om op zoek te gaan naar businessmodellen waarin het 3D-printen wel degelijk een verschil kan maken en een meerwaarde kan betekenen, zoals bijvoorbeeld Weber Beamix heeft gedaan met taludtrappen voor verschillende spoorwegbermen in Nederland: seriewerk van trappen die toch lichtjes op maak gemaakt worden door slechts enkele paramaters aan te passen. Die trappen wordt gemaakt in een zuiver beton en kunnen ook nadien hergebruikt worden op andere plaatsen."

"Innovatie mag inderdaad nooit het doel op zich zijn. De technologie van het 3D-printen en de inzet daarvan in de bouw zijn een middel dat kan worden ingezet binnen een strategie, in dit geval circulair bouwen. Wij menen dat het 3D-printen dat potentieel in zich draagt, om als efficiënt middel te worden ingezet binnen deze strategie. Denk maar aan materiaalbesparingen door de additieve techniek - geen overschotten -, topologieoptimalisatie, functiecombinatie, gewichtsreductie, minder faalkosten, gebruik van lokale grondstoffen … Maar we moeten uiteraard vermijden dat de technologie onder het mom van innovatie wordt ingezet om het huidige consumptiemodel te legitimeren en/of voort te zetten."

"Een recent mooi toepassingsvoorbeeld is dat van de firma Wasp in Italië, maar ook het onderzoeksproject opgezet door de Universiteit Gent, BESIX, start-up ResourceFull en ingenieursbureau Witteveen+Bos dat zich toespitst op de ontwikkeling van betonmengsels die geschikt zijn voor het betonprinten van golfbrekers is op dat vlak veelbelovend."

"Superglue inderdaad probleem"

"Ik heb met volle teugen genoten van de podcast met Lionel Devlieger", vertelt Joeri Beneens van het gelijknamige bouwbedrijf. Dat was betrokken bij de realisatie van het 3D-geprinte huis op de site van Kamp C. "Zijn uitgesproken visie leert ons zeker om de zaken ook weer vanuit het andere perspectief te bekijken. Ik denk niet dat Lionel Devlieger tegen 3D-printen is, maar vooral wil wijzen op het feit dat we hiermee alleen de oplossing om duurzamer te bouwen zeker niet gaan vinden."

"Het cement dat hij superglue noemt, heeft inderdaad een verschrikkelijke uitstoot tijdens zijn maakproces. Iedereen weet dat dit niet kan blijven duren. Tijdens onze samenwerking met Kamp C op is er reeds getest met een geopolymeer ter vervanger van het cement. Maar het blijven natuurlijk nog steeds monolieten die moeilijk aanpasbaar zijn. Vervangende ecobinders op kalkbasis kunnen mogelijks een betere oplossing bieden. Daardoor kan het materiaal na verpulveren door enkel water toe te voegen opnieuw printbaar worden. Het recept van het filament kan de duurzaamheid van 3D-printendus sterk verbeteren maar daarin is nog een lange weg te gaan. Samen met minder transporten en materiaalreductie kan betonprinten dan een en-en-verhaal worden. En dat is nodig om de opwarming van de aarde tegen te gaan."

"Zelf beschouw ik de Rotor-benadering dus als zeer krachtig. Als bouwbedrijf staan we zelf ook al lang achter het waardebehoud van materialen. De oplossingen om dat te verbeteren en zelfs te garanderen zitten volgens ons grotendeels in een verschuiving naar standaardiseren in plaats van altijd maar toppen met telkens prototypes te bouwen. Nog een Zwijgen is geen optie-podcast die trouwens de moeite is en interessante nieuwe inzichten aanreikt op dat vlak is die van Thijs De Graaf over macht en waarden."