Veel gebouwen worden vandaag voortijdig afgebroken omdat ze niet meer voldoen aan onze snel veranderende noden. In de plaats komt er iets nieuwers en beters, maar binnen een twintigtal jaar zullen ook doe gebouwen plaats moeten maken voor de volgende. De huidige statische gebouwen zijn niet compatibel met onze dynamische samenleving. Nieuwe gebouwen zouden flexibel ontworpen moeten worden zodat ze kunnen veranderen met onze veranderende noden.

De veranderingen die onze gebouwen moeten aankunnen, gaan van kleine veranderingen, bijvoorbeeld een binnenmuur verplaatsen, tot grote veranderingen, bijvoorbeeld een verdieping toevoegen. Het kan gaan om een veranderingen binnen eenzelfde gebouwfunctie, bijvoorbeeld een verdieping vol individuele kantoren omvormen tot een open plan met landschapsbureaus, of een verandering van gebouwfunctie, bijvoorbeeld een kantoorgebouw omvormen tot een appartementsgebouw.

Verschillende ontwerpprincipes voor flexibel gebouw

Er zijn verschillende ontwerpprincipes die kunnen bijdragen tot een flexibel gebouw. Door te werken met een dragende structuur van balken en kolommen in plaats van dragende muren, door het grondplan te baseren op een raster en door technische kokers en circulatie te groeperen, wordt er meer vrijheid in het grondplan gecreëerd. Een andere optie is om het gebouw zogenaamd te overdimensioneren om toekomstige uitbreidingen mogelijk te maken. Die overdimensionering vergt wel extra materialen en tijd en indien de uitbreiding er nooit komt, is die investering verloren. Een flexibel gebouw betekent niet dat een gebouw álle mogelijke scenario’s moet kunnen accommoderen, maar dat waarschijnlijke toekomstige scenario’s in rekening worden genomen. Een scenariostudie is bijgevolg een noodzakelijke stap wanneer een flexibel gebouw ontworpen wordt. Gebouwen met een kortere doorlooptijd zoals kantoren of commerciële gebouwen zullen waarschijnlijk grotere baten hebben bij een hoge graad van flexibiliteit dan residentiële gebouwen.

Flexibel ontwerpproces

Naast flexibiliteit in het ontwerp van een gebouw, is flexibiliteit in het ontwerpproces ook belangrijk. Op dit moment wordt het ontwerp van een gebouw eerst volledig uitgedacht om daarna de gewenste materialen in te passen in dat ontwerp. Wanneer we gerecupereerde materialen willen hergebruiken in een gebouw moeten we omgekeerd te werk gaan: het ontwerp moet aangepast worden aan de materialen. De herbruikmarkt is een informele markt, er is geen garantie dat de materialen die jij wil voor je gebouw er ook effectief zullen zijn. De bedoeling is om met een globaal idee voor een ontwerp te starten dat concreter wordt naarmate meer van de gerecupereerde materialen gevonden worden. De graad van hergebruik die kan bereikt worden, zal samenhangen met de graad van flexibiliteit die men bereid is te handhaven in het ontwerpproces.

Flexibiliteit in het ontwerpproces kan gaan over flexibiliteit in de dimensies. In het K118- gebouw in Winterthur in Zwitserland werd er bijvoorbeeld voor gekozen om de gerecupereerde structurele balken die werden gevonden niet af te zagen omdat ze te lang waren, maar om de overkraging van het gebouw groter te maken.

Die graad van flexibiliteit zal echter voor veel projecten niet haalbaar zijn en vaak zal flexibiliteit eerder betrekking hebben op de afwerkingsmaterialen. In dat geval is het belangrijk om flexibiliteit in het bestek te creëren en niets te gedetailleerd te definiëren. Je zal geen gerecupereerde tegels vinden met specifiek gedefinieerde afmetingen en kleur en in de gewenste hoeveelheid.

Uitdaging, geen restrictie

Flexibiliteit in gebouwen vereist een nieuwe manier van ontwerpen, in het proces zelf en in de toegepaste ontwerpprincipes. Dit moet niet als een restrictie worden beschouwd, maar als een uitdaging tot een andere soort creativiteit. Door flexibel te ontwerpen, heb je de kans om extra waarde toe te voegen aan je gebouw: je ontwerpt een gebouw dat langer zal kunnen meegaan en door materialen met een voorgeschiedenis te gebruiken, voeg je een extra dimensie aan je gebouw toe.