De overgang van de lineaire naar een circulaire bouwsector vereist heel wat veranderingen in onze manier van (denken over) bouwen. Lisa Van Gulck, doctoraatsstudente aan de Universiteit Gent in de onderzoeksgroep Bouwfysica, komt in haar onderzoek rond de milieu- en financiële impact van circulaire gebouwoplossingen in contact met talloze aspecten van circulair bouwen, door lezingen, literatuurstudies, gesprekken met bouwactoren … In een reeks columns, De circulaire shift genaamd, zal ze op Circubuild telkens een belangrijke shift noodzakelijk om te evolueren naar een circulaire bouwsector onder de loep nemen. Vandaag: standaardisatie in architectuur. Volgens Lisa is die standaardisatie nodig om circulair bouwen mogelijk te maken en leidt ze niet, zoals vaak beweerd wordt, tot saaie architectuur, maar eerder tot een nieuwe soort creativiteit.
Het idee van gestandaardiseerde architectuur lijkt niet te rijmen met onze wens om unieke gebouwen te creëren. Momenteel worden onze gebouwen telkens opnieuw van nul en op maat ontworpen. Het resultaat is een sterk gediversifieerd gebouwenpark met zijn eigen uitdagingen. Toepassing van grootschalige renovatiepakketten is onmogelijk, want elke oplossing moet worden aangepast aan het specifieke gebouw. Binnen de circulaire bouwstrategie worden bestaande gebouwen als een bron van herbruikbare materialen beschouwd. Het is om de genoemde reden vaak echter moeilijk om componenten en materialen van het ene gebouw één op één over te nemen in een ander gebouw. De noodzakelijke aanpassingen maken hergebruik minder aantrekkelijk.
Standaardisatie, wat hier wordt verstaan als eenzelfde vormgeving van componenten, kan een oplossing bieden voor deze uitdagingen. Betekent dit dat we allemaal in dezelfde huizen gaan wonen of in dezelfde kantoren gaan werken? Moeten we leven in en vrezen voor een wereld waar alle gebouwen identiek zijn, zonder enige vorm van uniciteit of creativiteit?
Neen, zeker niet. Standaardisatie werkt op verschillende niveaus en heeft niet als resultaat een hele reeks woningen die een kopie zijn van elkaar. Al kan er wel wat gezegd worden voor het gevoel van harmonie en verbondenheid dat gecreëerd kan worden door dit niveau van standaardisatie op de juiste manier toe te passen. Denk maar aan de tuinwijken van vroeger.
Flexibele gebouwen
Standaardisatie heeft het idee om een gebouw en zijn componenten via een uniform maat- en vormgevingssysteem te ontwerpen. Dit kan gaan van het dimensioneren van gebouwen op basis van een vast raster tot het gebruik van gestandaardiseerde verbindingen waarvoor geen gespecialiseerde kennis of gereedschap nodig zijn. Standaardisatie zorgt voor flexibele gebouwen die makkelijker hergebruikt en gerenoveerd kunnen worden en waarvan de componenten en materialen makkelijker uit- en inwisselbaar zijn. Maatwerk vergt heel wat denk- en ontwerpwerk en zorgt vaak voor problemen op de werf. Met behulp van standaardisatie kan het bouwproces sneller en bijgevolg goedkoper doorlopen worden.
Wie beweert dat standaardisatie leidt tot saaie architectuur, gaat te kort door de bocht. Standaardisatie biedt kansen qua circulariteit, maar biedt voor de ontwerper ook een nieuw kader om binnen te werken. Dat nieuwe kader moet niet als een restrictie worden beschouwd, maar als een uitdaging tot een nieuwe soort creativiteit. Binnen het principe van standaardisatie zijn er nog oneindig veel mogelijkheden om projecten te verwezenlijken. Denk maar aan LEGO-blokjes: dat zijn modulaire bouwstenen met een beperkt aantal verschillende afmetingen die toch eindeloos veel combinaties mogelijk maken. De populariteit van de FIRST LEGO League Challenges en de talrijke clubs voor LEGO-liefhebbers liegen er niet om.
Middel, geen doel
Standaardisatie is geen doel op zich, maar is een manier om waarde en kwaliteit te creëren. Standaardisatie maakt circulair bouwen haalbaarder en betaalbaarder en zorgt ervoor dat gebouwen en hun elementen en materialen een langere levensduur hebben. Het vereist een nieuwe manier van ontwerpen en is een oproep tot creativiteit. Maar bovenal: standaardisatie laat nog steeds toe om hoogwaardige architectuur te creëren, zowel in beleving als verantwoordelijkheid naar het klimaat toe.