Het Magdalenazwembad, geopend in 1964, is met zijn kenmerkende vorm en gevels een bekend gebouw in het Kortrijkse patrimonium. Het gebouw gelegen in het Magdalenapark werd ontworpen door een consortium van vier architecten die vrij creatief waren in het promoten van de modernistische architectuur in Vlaanderen: Jan Tanghe (1929-2003), Jan De Jaegere (1930-2019), Christiaan Van der Plaetse (1929-2017) en Paul Felix (1913-1981). Vanuit een groeiende aandacht voor vrijetijds- en sportbeleving in een steeds meer democratiserende maatschappij, wilden de ontwerpers de zwemhal via de sterk beglaasde gevels op de natuur betrekken en zo het gevoel van een openluchtzwembad creëren.

Erfgoedpact

In 2019 pakte de stad Kortrijk uit met de opening van een nieuw stedelijk zwembad, uitgebaat door LAGO, op het Nelson Mandelaplein aan Kortrijk Weide. Daarmee viel tien jaar nadat het als beschermd erfgoed werd erkend, het doek over het Magdalenazwembad – en over het zwembad in de Mimosalaan. Mede door de handige ligging in de schaduw van de nieuwe Howest-campus The Penta, nam Howest het gebouw niet veel later op in zijn toekomstplannen. Via een erfgoedpact met de stad en de provincie, wat betekent dat de hogeschool de link met de architecten en de stad moest behouden bij renovaties.

Howest deed een herbestemmingsonderzoek en ging vervolgens via de Open Oproep-procedure van de Vlaamse Bouwmeester op zoek naar een ontwerpteam om het in verval geraakte zwembad een nieuwe bestemming te geven en mee in te lijven in haar recent geopende campus The Penta, die dan voortaan campus De Weide - The Penta zou heten. De bedoeling: er een gebouw van maken dat vooral zou fungeren als ontmoetingscentrum, voor de studenten tijdens de schooluren maar ook voor de buurtbewoners daarbuiten, en het kloppende hart van campus De Weide - The Penta zou vormen. De opdracht luidde dan ook: het gebouw voorzien van een restaurant voor studenten en bezoekers; een bibliotheek met stille werkruimtes en concentratieplekken, projectruimtes en vergaderzalen; een ontspannings- en activiteitenruimte voor de community van internationale studenten; polyvalente zalen en een kleine aula voor studentenorganisaties en gebruik door derden; een conciërgewoning en een aantal logistieke nevenfuncties. Daarbij stelde Howest het maximale hergebruik van ruimtes en materialen als absolute voorwaarde, gezien de beschermde status van het gebouw.

Zwemhal onttrokken aan thermisch beschermd volume

De keuze viel uiteindelijk op het ontwerp van DENC!-STUDIO en Archipl, die voor de stabiliteit samenwerkten met Mouton. Voor de technieken werd een beroep gedaan op V&S Technics, dat in tegenstelling tot Mouton rechtstreeks onder de vleugels van de opdrachtgever werkte.

Al snel in de wedstrijdfase rees bij de winnende ontwerpers de vraag of de zwemhal gezien haar rijkelijk beglaasde gevels die bij de reconversie comfortmatige, energetische en financiële problemen zouden meebrengen – in de winter valt de sterk beglaasde ruimte niet kostenvriendelijk te verwarmen, in het tussen- en zomerseizoen dreigt oververhitting – wel geschikt was om er de gewenste nieuwe functies in onder te brengen; noch in een restaurant, noch in een bibliotheek of vergaderruimte is het tropische binnenklimaat van een zwemhal gewenst. Een sterke opdeling van de zwemhal en een gevelaanblik veranderende buitenzonwering waren dan weer niet wenselijk vanuit erfgoedperspectief. Bovendien zouden ook heel wat akoestsiche maatregelen nodig zijn om de harde materialisaties te verenigen met de restaurantfunctie en zeker met de bibliotheek of stille ruimte. Toen het gevraagde programma nog zo'n 1.000 m² kleiner bleek dan de beschikbare gebouwde oppervlakte, werd de ontwerpopgave nog interessanter: hoe moesten de ontwerpers omgaan met die 'zwerfruimte'?

Het resultaat van bovenstaande denkoefening werd een knap staaltje ruimtelijk denken. In plaats van massa's geld te pompen in het onverenigbare verenigbaar te maken, koos het ontwerpteam ervoor de zwemhal te onttrekken aan het thermisch beschermd volume en de ruimte zo veel als mogelijk te erkennen in haar bestaande toestand. Door de voormalige grote zwembadkuip om te toveren tot overmaatse plantenbakken trekken de architecten de groene omgeving letterlijk naar binnen. De zwemhal van weleer wordt zo tegelijk het kloppende hart en de groene long van de campus. Climate responsive design, gezondheid en energieneutraliteit werden bij die ontwerpkeuze centraal gesteld: het gaat volgens de architecten niet gewoon om zogenaamd kijkgroen, de hal wordt ingezet als buffer voor verwarming, passieve koeling én klimatisatie.

Gezien het gebouw ook gebruikt zal worden door derden wordt de erfgoedbeleving van het Magdalenazwembad een publieke aangelegenheid. De architecten wilden de ruimtelijke en architecturale kwaliteit van de zwemhal daarom vrijwaren en visueel heropladen: de tribune en de loopbrug zijn meer dan behouden en kennen opnieuw een effectief gebruik.

Kasten en werkplekken uit materiaal kleedhokjes

Het ontwerpteam gaf echter op veel meer manieren gehoord aan de voorwaarde om ruimtes en materialen maximaal te hergebruiken. Zo werden de houten kleedhokjes vakkundig gedemonteerd en genummerd. De architecten geven ze in hun ontwerp een nieuw leven als onder meer boekenkasten – deuren worden in open stand vastgezet – of zogenaamde concentratiecockpit – deuren kunnen toe. De zandfilters krijgen een mooie plek in de coffee corner.

Naast het climate responsive design in de zwemhal en het maximale hergebruik van in situ aanwezige materialen pasten DENC!-STUDIO en Archipl nog heel wat andere principes van circulair bouwen toe. Voor de nieuwe scheidingswanden stelden de bureaus in hun wedstrijddossier de demontabele wanden voor van het uit Kortrijk afkomstige JUUNOO. De ontwerpers hopen dat gehoor wordt gegeven aan die wens, maar zeker zijn ze daar uiteraard nog niet van.

Materialenpaspoort

In de architectenovereenkomst staat ook expliciet dat het project zal worden uitgewerkt in BIM en dat dat model zal gekoppeld worden aan materiaalpaspoorten en onderhoudsfiches.

De ontwerpers zullen daarnaast naar eigen zeggen ook hun uiterste best doen om een aanpasbaar en als het kan demonteerbaar gebouw af te leveren en ervoor te zorgen dat de gebruikte materialen in de toekomst nog een tweede leven kunnen krijgen. Ook de product as a service-formule wordt waar mogelijk in overweging genomen.

Gezien de afhankelijkheid van subsidies is een timing vooropstellen niet evident, maar de ambitie van alle projectpartners is om het nieuwe complex te openen aan het begin van het academiejaar 2024-2025.

Gekozen uit meer dan 30 ontwerpen

Het ontwerp van DENC!-STUDIO en Archipl werd weerhouden uit 30 kandidaturen. In de laatste wedstrijdfase maakten naast DENC!-STUDIO en Archipl nog vier andere ontwerpers of ontwerpteams kans op de opdracht. Dat waren Dertien 12, de TV a2o architecten - Bressers Erfgoed, de TV Architectenbureau Maarten Dobbelaere – Civic en de TV Patine Architecten - Trans Architectuur | Stedenbouw.