Doctoraatsonderzoeker Erik Pelicaen ontkracht vooroordelen over bouwen met leem (deel 1)

Ooit was aarde of leem naast hout het enige materiaal waarmee je stevige constructies kon bouwen. Vandaag moet de natuurlijke grondstof het als bouwmateriaal echter heel vaak afleggen tegen beton en staal. Toch is de toepassing van ongebakken aarde in de bouwsector aan een revival bezig. “Vanuit het besef dat circulair bouwen een noodzaak is om de klimaatproblemen en dreigende grondstoffenschaarste te counteren”, vertelt Erik Pelicaen, die aan de faculteit Architectuur en Kunst van de UHasselt doctoraatsonderzoek voert naar het gebruik van ongebakken aarde als bouwmateriaal. In drie artikels ontkracht hij voor ons de zes meest hardnekkige vooroordelen waar het ecologische bouwmateriaal vandaag nog mee kampt. In deel 1 weerlegt hij de stigma's dat aarde en leem weinig worden gebruikt als bouwmateriaal en dat ze enkel in droge klimaten worden toegepast.

“Bij aarde- of leembouw is vaak het eerste wat mensen zeggen: ‘Ah ja, zoals bij van die hutten in Afrika’”, begint Erik Pelicaen te vertellen. “Mensen associëren het materiaal ongebakken aarde vaak met een primitieve manier van bouwen, maar dat is heel kort door de bocht. Bovendien impliceert dat oordeel dat de Westerse of moderne manier van bouwen een pak beter is. Maar is dat wel zo? Alleszins niet inzake milieu- en klimaatimpact.”

“Anders dan bij bouwen met staal en beton, dragen de aarde en het riet van een traditionele Afrikaanse hut weinig bij aan de klimaatopwarming en aan de uitputting van grondstoffen. Bovendien kunnen ze, wanneer de hut wordt afgebroken, hergebruikt of gecomposteerd worden en worden ze dus geen afval. Ik pleit er dan ook voor dat we onze Westerse bouwcultuur – de bouwsector is vandaag verantwoordelijk voor meer dan een derde van de globale afvalproductie, CO2-uitstoot en grondstoffenverbruik – volledig herdenken. Er is immers geen planeet B, we moeten echt meer ecologische alternatieve bouwmaterialen gaan gebruiken. Liever vandaag dan morgen.”

Hoewel er in onze streken al verschillende voorbeelden bestaan van moderne bouwtoepassingen met aarde, blijft een echte doorbraak toch uit. Dat heeft volgens Pelicaen grotendeels te maken met een gebrek aan vertrouwen in het materiaal en het is daarom dat hij voor ons graag enkele vooroordelen over ongebakken aarde als bouwmateriaal ontkracht. “Voor ik dat doe, wil ik echter ook al een aantal belangrijke voordelen meegeven van bouwen met ongebakken aarde. Naast de al genoemde lagere milieu-impact en de mogelijkheid tot het hergebruiken of biodegraderen van aarde, is het materiaal ook ruim beschikbaar – als je bouwt met fundamenten en dus moet graven wordt aarde als het ware automatisch beschikbaar, maar ook geologisch gezien is aarde overvloedig aanwezig in de aardkost –, biedt het een hoge variatie in kleuren en texturen, heeft het goede akoestische eigenschappen, is het brandwerend, zorgt het voor een goede binnenluchtkwaliteit dankzij de vochtregulerende capaciteit en kan het een aangenaam binnenklimaat garanderen dankzij de hoge thermische inertie. Naast ecologische voordelen heeft aarde als bouwmateriaal dus ook heel wat pro’s gerelateerd aan welzijn, gezondheid en comfort. De voornaamste nadelen – ik wil het volledige plaatje brengen – zijn een gebrek aan normen (zie ook dit artikel, red.), de lagere structurele capaciteit, de lange bouwtijd, de uitvoeringskosten, de onderhoudsgevoeligheid en het feit dat aarde van zichzelf niet waterbestendig is.”


Vooroordeel 1: “Aarde wordt weinig gebruik als bouwmateriaal”

“Hoewel we het hier minder vaak tegenkomen, heeft bouwen met aarde zich over alle continenten verspreid. Aarde is dan ook haast overal te vinden. Het is vandaag de dag zelfs een van de populairste bouwmaterialen: meer dan 2 miljard mensen wonen in aarden gebouwen. Uiteraard situeert de meerderheid daarvan zich wel in minder geïndustrialiseerde landen met meestal een droog klimaat. Dat leidt ons naar een tweede vooroordeel …”


Vooroordeel 2: “Aarde wordt enkel in droge klimaten toegepast”

“De verspreiding van aardebouwtechnieken in Europa vertelt een heel ander verhaal. Hoewel op kleinere schaal, kennen ook geïndustrialiseerde landen een lange traditie van aardebouw. In het Verenigd Koninkrijk alleen al, vind je meer dan 500.000 gebouwen uit aarde. De Industriële Revolutie heeft die traditie echter wel een halt toegeroepen: baksteen, staal en beton werden de nieuwe traditionele bouwmaterialen. Maar gebouwen uit aarde kunnen dus wel degelijk overleven in natte(re) klimaten. Hoe dat komt? Door toepassing van de juiste ontwerpprincipes. Natuurlijk kan neerslag of grondwater gebouwen uit ongebakken aarde aantasten, maar door duizenden jaren van empirische validatie door trial and error, hebben we geleerd hoe we dat met specifieke bouwtechnieken kunnen voorkomen. Hét klassieke principe voor aardebouw in onze streken was om te ontwerpen ‘met een grote hoed en sterke botten’. Met andere woorden: een overstekend dak dat de gevel beschermt tegen neerslag en een stenen fundering die de wanden beschermt tegen opstijgend vocht.”

In een volgend artikel weerlegt Pelicaen de vooroordelen dat aarde een zwak materiaal is en dat het materiaal geen toepassingen kent in de stad.

De drie artikels vormen samen een heruitgave van een lang artikel dat verscheen in het juninummer van ecoTips.

Deel dit artikel:

Onze partners