De bouwsector is volgens de Vrije Universiteit Brussel (VUB) verantwoordelijk voor 39% van de CO₂-uitstoot. Daarom besloot de Vlaamse regering dat nieuwbouw vanaf 2023 koolstofarm moet zijn. Die beslissing betekent extra kosten en zorgt er bovenop de stijgende huizenprijzen zo voor dat een woning kopen steeds minder een evidentie wordt. Recent onderzoek van doctoraatsstudente Charlotte Cambier, onder leiding van professoren Niels De Temmerman en Waldo Galle (Architectural Engineering, VUB), toont aan dat aanpasbaar bouwen een belangrijke rol kan spelen in een antwoord op beide problematieken. 

Verandering vooraf inplannen

Een aanpasbaar gebouw kan makkelijker en met minder bouwmateriaal en -afval aangepast worden aan de veranderende noden van de bewoners. Hoe? Door vooraf ruimtes zo te organiseren dat ze makkelijk te veranderen zijn en door onderdelen zoals schrijnwerk en binnenwanden demonteerbaar en herbruikbaar te maken. In het onderzoek van Cambier start de aanpasbare woning vanuit een kleine kern die op verschillende manieren kan uitgebreid worden. Door dit soort woning naast een doorsnee Vlaamse rijwoning te leggen, konden beide woningtypes op verschillende vlakken vergeleken worden.  

Uit het onderzoek blijkt dat alle kosten – vanaf de bouw tot de sloop en inclusief onderhoud, reparaties en vervangingen – lager liggen bij een aanpasbare woning dan bij een klassieke woning. Cambier: “Dat komt omdat de aanpasbare woning in de beginfase enkel met die ruimtes start die op dat moment voor de gezinssituatie nodig zijn. Daardoor moeten er minder materialen aangekocht worden, waardoor de aankoopkosten al lager liggen. Maar in de volgende jaren liggen ook de onderhoudskosten lager omdat er minder gebouwelementen zoals schrijnwerk en afwerkingsmaterialen moeten onderhouden en gerepareerd worden. Om dezelfde reden is de aanpasbare woning ook materiaalefficiënter en ligt de impact op het milieu lager."

Duurzaam bouwen gaat ook verder dan enkel de hoeveelheid materialen. Duurzaamheid uit zich ook in welke materialen gebruikt worden. De woning uit het onderzoek werd daarom zowel in conventionele materialen uitgewerkt, zoals beton of baksteen, als in demonteerbare materialen, zoals bijvoorbeeld een lichtgewicht geboute houtskeletbouw. Die laatste maken aanpassingen eenvoudiger. Cambier: “Het gebruik van andere materialen maakte financieel gezien wel geen verschil uit, maar kan op lange termijn wel voordeliger uitvallen. Men kan de demonteerbare materialen immers na gebruik doorverkopen. En je bent duurzaam bezig omdat het materiaal hergebruikt kan worden. Met conventionele bouwmaterialen en -technieken is dat praktisch onmogelijk en financieel niet interessant. Anders zou er niet bij elke huidige renovatie een afvalcontainer klaarstaan.”

Het Circular Retrofit lab toont de weg

In dezelfde onderzoekslijn huldigde het onderzoeksteam VUB Architectural Engineering in 2019 het Circular Retrofit Lab in. Dat project omvatte het ombouwen van acht iconische studentenkoten op de campus Etterbeek tot het eerste Europese circulaire renovatieproject. Na met het project de technische haalbaarheid aangetoond te hebben, rees de vraag ‘Hoe maken we circulair bouwen betaalbaar?’ Het team onderzoekt momenteel hoe het nemen van de juiste beslissingen tijdens het ontwerpproces de circulariteit van gebouwen kan doen toenemen terwijl de lasten op de lange termijn verlagen. Het anticiperen van toekomstige renovaties en het gebruik van omkeerbare verbindingen blijkt alvast een beloftevol antwoord.