Het Rubenskasteel in Zemst is niet zomaar een burcht. Het kasteel, gebouwd als feodaal slot aan het begin van de veertiende eeuw, kreeg grote bekendheid toen Pieter-Paul Rubens het aankocht en liet ombouwen tot een kasteel in de Vlaamse renaissancestijl. Na zijn dood bleef zijn tweede echtgenote, Helena Fourment, er wonen.

Het kasteel bleef in de eeuwen daarna in privébezit, tot de Vlaamse overheidsdienst Toerisme Vlaanderen het in 2019 kocht. Het kasteel was van dan af aan enkel publiek toegankelijk tijdens evenementen. Samen met de gemeente Zemst en haar inwoners en met lokale ondernemers ging Toerisme Vlaanderen vervolgens op zoek naar de juiste herbestemming voor het Rubenskasteel.

Met de bevindingen uit dat participatietraject mocht een ontwerpteam bestaande uit Erfgoed & Visie, OMGEVING en Dott Achilles in opdracht van Flanders Special Venues, een dochteronderneming van Toerisme Vlaanderen, daarna aan de slag om een masterplan te ontwerpen voor de herbestemming van het Rubenskasteel, inclusief restauratie, en de site errond.

Kwaliteitshandboek

Dat masterplan is nu dus klaar. Het omvat de restauratie van het kasteel, de zogenaamde voorburcht en de vijvers en beschrijft een visie over het toekomstige gebruik en de toekomstige uitbating van de gebouwen en de buitenruimte. Het kasteelterrein wordt meer bepaald een vrij toegankelijk park en de voorburcht en het kasteel zullen vrij te bezoeken zijn door iedereen die dat wil en ook gebruikt kunnen worden voor zakelijke doeleinden. Het masterplan respecteert ook de bestaande natuur op het domein en verbetert die waar het kan. Om de krachtlijnen van het masterplan te verankeren, kreeg het bouwteam de opdracht een zogenaamd kwaliteitshandboek op te maken.

Duurzaamheidscoördinator

In dat kwaliteitshandboek staan ook heel wat bepalingen rond duurzaamheid. Het ontwerpteam wil dat het uiteindelijke ontwerp voor de restauratie van het kasteel en de voorburcht en de opwaardering van de site errond, waar het zelf voor zal zorgen, immers zo duurzaam mogelijk is. Om in dat opzet te slagen, werkte het voor de ontwikkeling van het masterplan samen met Bureau Bouwtechniek, dat de rol van duurzaamheidscoördinator op zich nam.

Bureau Bouwtechniek gebruikte de Belgische duurzaamheidsmeter GRO daarbij als kader. Nadat het bureau bij alle stappen richting het uiteindelijke masterplan de input had geleverd, deed het ook nog een GRO-screening van het uiteindelijke masterplan, wat zich vertaalde in nog meer concrete bepalingen rond duurzaam en circulair bouwen in het kwaliteitshandboek.

Bureau Bouwtechniek voerde ook een energiestudie uit voor de site op basis van de zogeheten Energieaudit Onroerend Erfgoed, waarin onder meer gezocht werd naar de mogelijkheid tot energiebesparingen de warmteopwekking op basis van hernieuwbare energie.

Tot slot voerde Bureau Bouwtechniek ook nog een kort onderzoek om de waterhuishouding op de site zo duurzaam mogelijk te kunnen aanpakken, meer specifiek voor het hemelwater, het huishoudelijke afvalwater en de rioleringsystemen.

Het ontwerpteam zal het masterplan nu dus vertalen in een definitief ontwerp dat in 2027 klaar moet zijn.

Bij de ontwikkeling van het masterplan waren naast Erfgoed & Visie, OMGEVING, Dott Achilles en Bureau Bouwtechniek ook Triconsult (stabiliteitsstudie), Studieburo Herelixka (studie technieken), Studio Dott (‘wayshowing’ en bewegwijzering) en United Experts Group (extra ondersteunende expertise) betrokken.