VIBE vzw, dat als onafhankelijk kennisinstituut over de nodige objectieve informatie rond circulair bouwen beschikt, vindt de uitbreiding van het gunstig btw-tarief voor sloop en heropbouw naar het hele Belgische grondgebied geen doordachte keuze. “Zeker niet in het licht van de ambities die de regering formuleerde om de circulair economie – en circulair bouwen – aan te zwengelen”, klinkt het. “VIBE vzw opteert voor een uitgekiend uitdovingsbeleid om de vervanging van slecht gelegen woningen tegen te gaan. Kwalitatieve renovaties, met aandacht voor doorgedreven isolatie en de toepassing van circulaire bouwprincipes, zijn effectiever in de strijd tegen de klimaatopwarming en het verlies aan biodiversiteit.” De experten van VIBE vzw doen op de website van het kennisinstituut dan ook enkele suggesties voor een meer toekomstgerichte en milieuvriendelijkere aanpak:

Selectief slopen

Volledig slopen en vervolgens een nieuwbouw neerpoten, is zeker niet de ultieme oplossing voor een upgrade van ons gebouwenpatrimonium. We schieten zo volledig voorbij aan het feit dat gebouwen een schat aan (herbruikbare) materialen bevatten. De verplichting van een sloopopvolgingsplan voor alle gebouwen moedigt daarentegen selectief slopenaan. Momenteel is een sloopopvolgingsplan enkel vereist voor niet-residentiële gebouwen waarvan het volume groter is dan 1.000 m³. Bij residentiële woningen geldt dit zelfs enkel voor een volume dat groter is dan 5.000 m³. Opmerkelijk, want selectief slopen moedigt de recyclage en het hergebruik van bouwmaterialen aan. De afvalstoffen worden in een zuivere vorm verzameld zodat we de kwaliteit volledig naar waarde kunnen schatten. Geen enkeltje richting verbrandingsoven of stortplaats maar een noodzakelijke stap binnen een duurzamer materialenbeheer. De verplichting van een sloopopvolgingsplan voor alle gebouwen koppelen we idealiter aan de plicht tot sloopopvolging. Momenteel gebeurt dit laatste nog op vrijwillige basis.

Hergebruik

De transitie naar de circulaire economie noopt ons tot de selectieve ontmanteling van gebouwen met een maximaal hergebruikvan de bouwcomponenten. Een materiaalpaspoort haalt bouwmaterialen uit de stoffige anonimiteit en registreert de materialen gedurende de levensduur van een gebouw. Een sloopopvolgingsplan alleen biedt onvoldoende incentiveom de materialen daadwerkelijk te hergebruiken. De inventarisatie van een gebouw op basis van stuks, in plaats van volume, zorgt ervoor dat de economische meerwaarde voor bouwprofessionals duidelijker wordt. Er is een verschil tussen de beschrijving (en de perceptie) van 3 m³ hout en tien houten deuren. Deze rapportage mikt op het hergebruik van bouwmaterialen en -componenten. Waardevolle producten degraderen we niet langer tot afval voor de stortplaats of verbrandingsoven. In plaats van sloop moedigen we hergebruik aan, bijvoorbeeld door juridisch-technische beperkingen rond verzekering en prestatiegarantie weg te werken.

Heropbouw

Begrijp ons niet verkeerd. In bepaalde gevallen zijn sloop en heropbouw een goed lapmiddel om de energieprestatie van het Belgische gebouwenpatrimonium op te krikken, als bijvoorbeeld de draagstructuur niet meer voldoet. Toch kunnen we hier niet aan het materiaalniveau voorbij want ieder bouwmateriaal heeft een milieu-impact. De TOTEM-tool van de OVAM helpt (bouw)professionals om een gefundeerde afweging te maken. Door de materiaalkeuzes te analyseren, kan je de milieukosten gedetailleerd berekenen. Daarbij hou je rekening met de energieprestatie én de impact van de bouwmaterialen. Dat sloop en heropbouw een duurzame keuze zou zijn, snijdt immers geen hout als je minder spaart op de energierekening dan je toelegt voor de sloop, afvalverwerking en productie van nieuwe materialen. Binnen het circulaire verhaal zal veranderingsgericht bouwengegarandeerd aan belang winnen. Gebouwen voorbereiden op nieuwe gebruiken en uitdagingen zorgt dat we ‘sloop’ uit het vakjargon kunnen schrappen, ten voordele van demontage. Zo vermijden we vandaag problemen voor de toekomst.

"Te veel focus op energievraagstuk"

Ook Waldo Galle, onderzoeker duurzaamheidstransities aan VUB Architectural Engineering, en Roos Servaes, facilitator circulair economie bij Vlaanderen Circulair, zijn voorzichtig kritisch over de maatregel. Galle begrijpt de keuze van de overheid, maar plaatst er ook de nodige kanttekeningen bij. “Beleidsmaatregelen van een overheid moeten in de eerste plaats duidelijk en daarom eenvoudig zijn. En dus moeten er keuzes gemaakt worden. Maar dat gegeven is natuurlijk tegenstrijdig aan de complexiteit en de diversiteit van onze gebouwenstock. Dus door die specifieke beleidsmaatregel, die, versta mij niet verkeerd, absoluut een bepaald doel nastreeft en zeker ook onderbouwd is, gaat er veel potentieel verloren.”

Galle doelt met dat verloren potentieel op het materialenvraagstuk. Volgens hem focust de overheid te veel op het energievraagstuk en zet ze daarom in op een verlaging van het btw-tarief voor sloop en heropbouw.

Ook Servaes pleit voor een meer holistische benadering. “Ik denk dat we daar echt een inhaalbeweging moeten maken”, zegt ze. “Er moet op Europees niveau werk worden gemaakt van een kader rond die materiaalimpact. Want de lidstaten moeten hun eigen beleidsmaatregelen nu eenmaal afstemmen op die van Europa. Als er van hogerhand ook aandacht wordt besteed aan het materialenvraagstuk, zullen we pas dingen zien veranderen.”

Op Circular Real Estate 2020 gaf ook Pascal Smet, Brussels staatssecretaris bevoegd voor onder meer Stedenbouw, aan niet achter de btw-verlaging te staan. "Want dan motiveer je tot sloop en dat kan nooit de bedoeling zijn. Slopen moet enkel gebeuren wanneer het echt niet anders kan. We werken daarom ook aan manieren om hergebruik van materialen aantoonbaar te maken."

Bron: VIBE vzw