Het gebouw in kwestie, gelegen aan de – vandaar de projectnaam – Boulevard Général Jacques 202, werd in 1961 opgetrokken tegenover de toenmalige Rijkswachtschool van Elsene (vandaag Usquare, red.) en had met 61 appartementen als oorspronkelijke bestemming de huisvesting van getrouwde rijkswachters die in de Rijkwachtschool werkten. Na daarna ook nog enkele jaren dienst te hebben gedaan als tijdelijke antikraakhuisvesting werd enige tijd geleden besloten het pand te renoveren tot woongebouw met verschillende socialewoningtypes die tegemoetkomen aan de hedendaagse noden en normen in de hoofdstad, onder meer met keukens die opengemaakt zouden worden naar de leefruimte en met grotere terrassen. Aanvullend moesten ook enkele gemeenschappelijke ruimtes ingericht worden.

‘Onderhoud als architectuur’

In het ontwerp voor de renovatie zetten Karbon’ architecture et urbanisme en Label architecture hoog in op maximaal hergebruik. Om dat mogelijk te maken, werd vooraf een inventaris gemaakt van alle materialen en werden sonderingen en een reeks visuele inspecties uitgevoerd in de bestaande appartementen. De ontwerpbureaus inspireerden zich op het idee ‘onderhoud als architectuur’ van K. Berghmans en B. Robles Hidalgo, dat stelt dat in plaats van te focussen op ontwerp en innovatie, de huidige architectuurpraktijk kan worden opgevat als het onderhoud en de zorg voor bestaande gebouwen.

Niet alleen de bestaande kolom-en-balkstructuur wordt zo hergebruikt, maar ook alle andere materialen en elementen die nog in goede staat zijn, ofwel op dezelfde plek, ofwel op een andere plaats of in een andere vorm. Dat eerste is onder meer het geval voor de aluminium raamkaders, binnendeuren, verlaagde plafonds, het op maat gemaakte meubilair – dat hier en daar wel wordt opgefrist – en de keukens – die opnieuw geschilderd en waar nodig gerepareerd worden en ook nieuwe kranen en toestellen krijgen. De ventilatie hergebruikt de bestaande schachten.

Enkele binnendeuren krijgen wél een andere plek. Ook de stalen radiatoren en badkuipen worden gedemonteerd en op een andere plaats, na controle en reiniging, weer gemonteerd. De bestaande vloerafwerking wordt vanwege haar slechte staat verwijderd, maar delen die kunnen worden hergebruikt zullen in situ wel een nieuwe plaats krijgen. Ook het dakgrind krijgt elders in het project een tweede leven.

Werf als uitwisselingsplatform voor materialen

Wat Général Jacques 202 extra circulair maakt, is het feit dat de site tijdens de bouwfase fungeert als een uitwisselingsplatform voor materialen: alle materialen die niet ter plaatse worden hergebruikt of herwerkt, worden afgevoerd naar ondernemingen gespecialiseerd in hergebruik en vervangen door materialen uit vergelijkbare circuits.

Kurkisolatie

In de weinige gevallen waar toch voor nieuwe materialen werd gekozen, trokken de architecten zo veel als mogelijk de ecologische kaart. Zo wordt om de nieuwe woningen langs binnen te isoleren bijvoorbeeld geëxpandeerde kurk gebruikt in combinatie met een luchtdichte muurafwerking op basis van kalk.

Her en der worden muren afgebroken of komen nieuwe muren om de verschillende woontypologieën te creëren. De robuustheid van de bestaande structuur laat het volgens de architecten echter toe om dat in de toekomst opnieuw te doen mocht een functiewijziging daarom vragen.

Duurzaam energieplaatje

Het energieplaatje van Général Jacques 202 is door zijn duurzaamheid in lijn met de rest van het project. Op het dak komen zonnepanelen, het regenwater wordt opgevangen en gerecupereerd  op de site en de woningen worden geventileerd met een ventilatiesysteem C. De bestaande radiatoren blijven in eerste instantie aangesloten op de bestaande stookisolatie, maar er is gezonde hoop dat Général Jacques 202 in de nabije toekomst kan aansluiten op het warmtedistributienet met WKK van het aan de overkant van de straat gelegen Usquare.

Eind 2025 klaar

Opdrachtgevers voor het project, dat zich architecturaal kenmerkt door een binnenstraat en de afwezigheid van een duidelijke voor- en achtergevel, zijn de Brusselse Gewestelijke Huisvestingsmaatschappij (BGHM) en vastgoedmaatschappij BinHôme. Karbon’ architecture et urbanisme en Label architecture deden voor de nodige studies een beroep op Ney & Partners WOW (stabiliteit), MK Engineering (speciale technieken), Retrival (hergebruik) en Carbonifère (landschapsontwerp). Jacques Delens voert de werken uit. Eind 2025 moet het project klaar zijn.