Het anderhalf uur durende interactieve webinar werd uitgezonden vanuit ’t Centrum, het circulaire kantoorgebouw van Kamp C in Westerlo. Voor een publiek van zo’n 260 kijklustigen bogen specialisten en ervaringsdeskundigen, onder moderatie van Rik Neven, zaakvoerder van Palindroom, het contentbureau achter Circubuild, zich over alle vragen rond circulariteit in kantoren, een thema dat niet alleen past binnen duurzaam bouwen, maar ook aan belang wint nu corona de voordelen van thuiswerken heeft aangetoond en steeds meer bedrijven daardoor flexibel ontwerpen omarmen.

ETAP Lighting, Interface, JUUNOO en Nnof hadden respectievelijk Michaël Joris, Filip Verheyden, Chris Van de Voorde en Anne Lenaerts afgevaardigd voor het panel. Dat bestond voorts uit Lieven De Groote van MAKER architecten, Emiel Ascione van Kamp C, Jan Geysen van PUUR en An Sprenghers van VDAB, zodat naast fabrikanten ook architecten en opdrachtgevers die ervaring hebben met het circulair ontwerpen en realiseren van kantoren en hun inrichting vertegenwoordigd waren.

Het webinar bestond uit vier blokken waarin telkens een ander thema gelinkt aan circulariteit in kantoren werd besproken. In elk blok bestond het panel telkens uit vier van de acht sprekers en vormde een poll onder de kijkers – via AhaSlides – het startpunt van het panelgesprek. Een verslag van het eerste blok, met als thema ontwerp, lees je in dit artikel, het verslag van blok 2 en 3, met als thema materiaalkeuze en product as a service, lees je hier.

Circulair aanbesteden

Het vierde en laatste thema waar het panel zich mocht over buigen, was circulair aanbesteden. Voor dat laatste blok bestond het panel uit Chris Van de Voorde, Anne Lenaerts, Emiel Ascione en An Sprenghers. De stelling voor de publiekpoll luidde: “Omdat bij aanbestedingen de laagste prijs nog te sterk doorweegt, vallen circulaire alternatieven nog te vaak uit de boot.” Meer dan 98% van de respondenten was het daar (eerder) mee eens. Een voorzichtige gevolgtrekking zou kunnen zijn dat de bouwsector zelf dus vragen partij is als het gaat om circulair aanbesteden. Het panel vond alvast dat circulair aanbesteden het te bewandelen pad is. “Wij horen echt van klanten dat ze zouden willen dat circulaire oplossingen een eerlijke kans krijgen in aanbestedingen”, zo vertelde Anne Lenaerts. “En gelijk hebben ze. Als je een te veel aandacht besteed aan het drukken van de prijs, dan loop je als aanbesteder het risico dat de cowboys met een greenwashingverhaal het gaan halen. Je zou eigenlijk maximaal 50% van de punten mogen toekennen op prijs.”
“De bouwketen is een complexe decision making unit", vulde Chris Van de Voorde aan. "Als één van de actoren, in dit geval de overheid maar dat kan evengoed een andere zijn, geen zin heeft in vernieuwing of om tegen schenen te schoppen, zoals ik het graag noem, dan sluit de rest zich daar meestal bij aan. Dat zou niet mogen."

Volgens Emiel Ascione is er echter wel beterschap op komst. “De Vlaamse overheid heeft bijvoorbeeld een raamcontract afgesloten met Nnof, wat betekent dat ze al haar kantoormeubilair koopt bij die fabrikant, en dus kiest voor circulair meubilair. De provincie Antwerpen heeft daar ook op ingetekend en ik denk dat dat heel beloftevol is. Zo moeten we als kleine overheid ook geen aanbesteding in de markt zetten om ons kantoor te gaan inrichten. Dat vergemakkelijkt de zaken administratief. En de prijzen zijn ook al onderhandeld.”
“Er zit ook een luik inventarisatie in dat contract”, lichte Anne Lenaert het raamcontract nog wat verder toe. “Wij gaan eerst eens kijken wat er al voorhanden is en denken dan mee na over de meest duurzame kantoorinrichting, in plaats van in functie van pure verkoop te denken. Soms zeggen wij zelfs tegen Het Facilitair Bedrijf: ‘Je hebt niet zoveel bureaus nodig als je voorstelt.' En wat ook belangrijk is aan dat raamcontract: voortaan kan gebruik gemaakt worden van gestockeerd meubilair van andere overheidsafdelingen. Dat was vroeger niet zo. Je creëert met zo’n raamcontract echt een langetermijnrelatie met de klant waarin je met elkaar creatieve ideeën uitwerkt. En daar moeten we naartoe.”

Maar we zijn er daarmee nog lang niet, zo weet ook Emiel Ascione. “Het is belangrijk om bij aanbestedingen het bestek zo op te stellen dat ook circulaire oplossingen uit de markt kunnen komen. (richt zich tot Rik Neven) Wat jullie met Circubestek hebben gedaan, dat geeft bijvoorbeeld concrete handvatten aan de overheid om hun bestekken systematisch te gaan aanpassen.” Rik Neven nam het compliment in dank aan.

Om het thema circulair aanbesteden af te sluiten maakte Chris Van de Voorde het standpunt van Emiel Ascione wat concreter. “Overheden zouden in hun Excelsheet met alle prijzen ook de garantie van terugname kunnen opnemen, want dat hoort er gewoon bij. Een overheid bestaat binnen 20 of 30 jaar, wanneer die terugname zou plaatsvinden, nog steeds, dus die terugname zou ook effectief gebeuren. Met zo’n extra kolom in Excel zou de discussie op cijfers heel anders uitvallen. Als je het aanbestedingsproces zo zou kunnen aanpassen, dan ga je opeens fabrikanten zien die niet alleen een laagste prijs maar ook een hoogste restwaarde gaan creëren.”

Gouden tips

Rik Neven sloot het webinar met de vraag of elk van de acht panelleden nog een gouden tip kon geven om circulariteit helemaal te laten doorbreken in de kantoormarkt. An Sprenghers van VDAB had er twee: “Doe aan universal design (een manier van ontwerpen die rekening houdt met uiteenlopende soorten gebruik, red.) en vertaal je circulaire oplossingen naar een catchphrase die pakt, zoals ‘Deze oplossing bespaart zoveel bomen’ of ‘Dit product voorkomt de CO₂-uitstoot van een wagen die één keer rond de planeet rijdt’.”

“Wees fier over hoe ver we in Vlaanderen al staan op het vlak van circulaire economie”, luidde de tip van Chris Van de Voorde. “We hoeven niet altijd over Thomas Rau (een Nederlands-Duits architect die beschouwd wordt als dé initiator van circulair bouwen, red.) te praten. Wij doén echt. Ik durf zeggen dat wij het inhoudelijk beter doen dan de Nederlanders.”

De derde tip kwam van Anne Lenaerts. “Act now!”, zei ze. “Onze klanten gaan alleen maar meer verantwoording moeten afleggen rond CSR. Dat gaat ook nodig zijn om aan financiering te geraken. Dus zet vandaag en niet morgen in op circulair bouwen.”

“Anticipeer, denk in termen van toekomstscenario’s en flexibiliteit”, was de tip van Emiel Ascione. “Ik zag daarvan vorige week een mooi voorbeeld, van Rotor. Dat had in een bouwaanvraag met stippellijntjes aangeduid in de voorgevel waar de ramen zouden komen, om zich zo niet vast te zetten naar specifieke afmetingen en zo de keuzemogelijkheden uit recuperatieramen te vergroten.”

Filip Vanderheyden had net als An Sprenghers twee gouden tips. “Aan voorschrijvers en eindgebruikers zou ik zeggen: integreer circulariteit nog meer in de lastenboeken. En hou doorheen het aanbestedingsproces voet bij stuk, wijk niet af van het lastenboek. En aan collega-fabrikanten zou ik als tip geven: herbekijk producten, kijk wat mogelijk is op het vlak van duurzaamheid en voer die zaken ook door.”

“Stem vraag en aanbod op elkaar af”, begon Lieven De Groote zijn gouden tip. “In de kantoormarkt is het heel belangrijk om dat niet enkel op materiaalniveau maar ook op ruimteniveau te doen. Onlangs was in het nieuws dat de overheid huur betaalt voor 100.000 m² lege kantoren. Dat is niet alleen verspilling van geld maar ook van ruimte. Ik vind dat zelfs een gebrek aan respect voor onze bebouwde ruimte.”

“Maak eerst gewoon een boeiend ontwerp en ga dan kijken hoe je dat circulair kan uitwerken”, was de gouden raad van Jan Geysen. “Dat is een goed moment om dat met de opdrachtgever te doen.”

“Als ontwerper zou je iets moeten kunnen ontwerpen dat je voor eeuwig kan gebruiken”, gaf Michaël Joris als laatste zijn gouden tip mee. “We hebben allemaal zoveel kennis over materialen en producten. Laat ons die vooral gebruiken en ons niet altijd een nieuw prototype maken.”

Het webinar herbekijken kan via deze link.