Een hoogwaardige gesloten cyclus van bouwmaterialen kan nooit vorm krijgen zonder een onderliggend logistiek systeem, dat de uitwisseling van gebruikte bouwmaterialen tussen actoren van de bouw-, sloop- en recyclagesector mogelijk maakt. Onder omgekeerde logistiek wordt verstaan het ophalen van kapotte, gebruikte of afgeschreven producten. Maar het gaat ook over sortering, inspectie en tests, reparatie, herverpakking en herdistributie. Mathias Fahy, expert circulaire economie en omgekeerde logistiek, Möbius: "Omgekeerde logistiek is – naast het product- of gebouwontwerp, het verdienmodel enn de samenwerking in de bouwketen – één van de vier fundamentele bouwblokken van een werkende, circulaire oplossing. 'Gewone', voorwaartse logistiek hebben veel bedrijven al onder de knie, voor omgekeerde logistiek is dit dikwijls nog niet het geval."

Geen circulaire bouwsector dus zonder een goedwerkende omgekeerde logistiek. Maar hoe kunnen we die retourlogistiek op een kostenefficiënte manier organiseren?

Vijf factoren die de levensvatbaarheid bepalen van omgekeerde logistiek van bouwmaterialen

 Het is belangrijk om te begrijpen welke factoren de economische levensvatbaarheid van het logistieke systeem bepalen. Dat zijn er vijf:

• Intrinsieke waarde van de stroom: hoe meer je stroom waard is, hoe groter de kans dat de kosten voor de omgekeerde logistiek kunnen gedragen worden;
  
  
• Spreiding in tijd en ruimte bij het vrijkomen van de stroom: indien de stroom vrijkomt op uiteenliggende locaties en op verschillende momenten in de tijd, maakt het de logistieke uitdaging complexer;
  
  
• Beschikbare volumes én de continuïteit in aanlevering: hoe groter en meer continu de afvalstroom, hoe groter de kans dat je hem aan aantrekkelijke voorwaarden afgezet krijgt. Een aanbieder van tweedehandsbouwmaterialen heeft bijvoorbeeld liever een niet-onderbroken aanvoer, zodat hijzelf non-stop kan verkopen;
  
  
• Stabiliteit van het materiaal: bij opslag van de afvalstroom wil je dat het materiaal zijn kwaliteit en eigenschappen behoudt;
  
  
• Administratieve verwerking: hoe meer administratie nodig is vooraleer de tweedehandse of gerecycleerde materialen terug op de markt kunnen gebracht worden, hoe hoger de kosten oplopen.

Op zoek naar schaal- en scope-effecten

Om de omgekeerde logistiek op een kostenefficiënte manier te organiseren, kan je zoeken naar:

• Schaaleffecten: schaalvoordelen realiseren door een zo groot mogelijk volume van een stroom bijeen te brengen.

Desso/Tarkett heeft bijvoorbeeld tapijtproducten ontworpen die kunnen gerecycleerd worden en wil dan ook inzetten op het terughalen ervan. De ophaling van één pallet tapijttegels is echter niet efficiënt. Het bedrijf organiseert dit daarom via twee logistieke netwerken. Het ene netwerk focust op een hoge volume-afstandsratio, het andere op een lage ratio. In geval van groot volume en kleine afstand doet Tarkett, in samenwerking met een afvalinzamelaar, de pick-up zelf. Als de volume-afstandsratio laag is, worden gebruikte producten gebundeld via tijdelijke opslag bij CityDepot, waardoor het volume vergroot en de afstand verkleint. Dit is het geval voor veel van hun kleinere consumenten die verspreid zitten in de steden.

• Scope-effecten: de kosten van transport zoveel mogelijk spreiden tussen het te leveren en het op te halen materiaal, met andere woorden de voorwaartse en omgekeerde logistiek integreren.

Deceuninck opende bijvoorbeeld een eigen recyclagefabriek op zijn productiesite, om zowel eigen productieafval en snijresten van klanten als de eerste generatie pvc-ramen, wanneer aan het einde van hun levensduur, te verwerken. Om dit afval te verzamelen combineert het bedrijf de voorwaartse en omgekeerde logistiek. Bij de levering van nieuwe producten worden meteen ook gebruikte raamprofielen opgehaald. Het zo ingezamelde materiaal gebruikt Deceuninck vervolgens voor de productie van nieuwe bouwproducten.

Komen tot volledig hergebruik van grondstoffen en materialen in de bouw brengt een grote logistieke uitdaging mee. Bij bedrijven zien we een toenemende motivatie, maar het denkwerk rond omgekeerde logistiek in de circulaire bouweconomie staat nog in zijn kinderschoenen. Wie ervaring heeft met of tips omtrent retourlogistiek, mag die altijd delen met de organisaties achter de handleiding door een mailtje te sturen naar VITO, Kamp C of Möbius.

Deze blog is gebaseerd op de Handleiding Circulair Bouwen opgemaakt door Kamp C, VITO en Möbius in het kader van het project Bouwen aan een circulaire Kempen. Dit project ontvangt steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) ten bedrage van 111.924,62 euro.

Meer informatie over omgekeerde logistiek en circulaire economie:

Waste not, want not. Capturing the value of the circular economy through reverse logistics, Ellen MacArthur Foundation

Omgekeerde logistiek in de circulaire economie. Een model, Vlaanderen Circulair

Logistiek in een circulaire economie, LogiCE