Het anderhalf uur durende interactieve webinar werd op 25 april uitgezonden vanuit ’t Centrum, het circulaire kantoorgebouw van Kamp C in Westerlo. Voor een publiek van zo’n 260 kijklustigen bogen specialisten en ervaringsdeskundigen, onder moderatie van Rik Neven, zaakvoerder van Palindroom, het contentbureau achter Circubuild, zich over alle vragen rond circulariteit in kantoren, een thema dat niet alleen past binnen duurzaam bouwen, maar ook aan belang wint nu corona de voordelen van thuiswerken heeft aangetoond en steeds meer bedrijven daardoor flexibel ontwerpen omarmen.

Circubuild organiseerde het webinar samen met ETAP Lighting, Interface, JUUNOO en Nnof. Die fabrikanten hadden met respectievelijk Michaël Joris, Filip Verheyden, Chris Van de Voorde en Anne Lenaerts allemaal een vertegenwoordiger afgevaardigd voor het panel, maar dat betekende allerminst een webinar met een commerciële insteek. Het panel werd immers verder aangevuld door Lieven De Groote van MAKER architecten, Emiel Ascione van Kamp C, Jan Geysen van PUUR en An Sprenghers van VDAB, zodat ook bedrijven die ervaring hebben met het circulair ontwerpen, bouwen en inrichten van kantoorgebouwen, als architect dan wel als opdrachtgever, vertegenwoordigd waren. Het een en ander zorgde ervoor dat er naast producten ook heel wat relevante cases werden belicht, zoals onder meer t’ Centrum van Kamp C, de nieuwe kantoren van PUUR in Antwerpen en de kantoren van het ZNA Middelheim, ook in Antwerpen, door MAKER architecten en VECTORHAUS ir.-architecten.

Dat gebeurde doorheen de vier grote blokken waaruit het webinar bestond. In elk blok bogen de panelleden zich over een ander thema gelinkt aan circulariteit in kantoren. Zo was er een blok over ontwerp, een over over materiaalkeuze, een over product as a service en een over circulair aanbesteden. In elk blok bestond het panel telkens uit vier van de acht sprekers en vormde een poll onder de kijkers – via AhaSlides – het startpunt van het panelgesprek.

Ontwerp

Voor het eerste thema dat besproken werd, ontwerp, schoven Emiel Ascione, Jan Geysen, Lieven De Groote en An Sprenghers aan. “Kantoorinrichting leent zich meer dan andere bouw- en interieurprojecten voor toepassing van de principes van circulair bouwen”, luidde de eerste stelling die op het publiek werd afgevuurd. Zo’n 90% van de kijkers was het daar (eerder) mee eens. Het panel sloot zich unaniem aan bij die 90%. “De circulaire oplossingen zijn er al, ze zijn vaak de goedkoopste en een kantoor gaat minder lang mee dan andere ruimten. Dat alles pleit voor een circulaire aanpak bij het ontwerp van kantoren”, vond Emiel Ascione.
“Maar eigenlijk zou het type opdracht er niet toe mogen doen”, vulde An Sprenghers aan. “Of het nu kantoren of opleidingsruimte betreft, de infrastructuur die wij bij VDAB nodig hebben, een circulaire benadering is altijd belangrijk.”

“Wat is voor jullie de essentie van circulair bouwen?”, wilde Rik Neven graag weten. Voor Emiel Ascione en Lieven De Groote is dat vooral de afvalberg verkleinen. “En daarom moeten we bedachtzaam omgaan met grondstoffen, met materialen, met energie, met water …”, legde Lieven De Groote uit. “Je start als architect niet langer met een leeg blad zoals vroeger, maar wel met een vol blad. Ik bedoel daar twee zaken mee: je moet kijken wat er al is en dat meenemen in je ontwerp, maar ook meer partijen sneller bij het ontwerpproces betrekken, zoals de aAnemer en de fabrikanten. Zij kunnen mee nadenken over de circulaire aanpak.”
“We moeten inderdaad vertrekken van wat er al is, maar ook nadenken over hoe we het gebouw zo kunnen ontwerpen dat het ook klaar is voor een tweede leven, dat mogelijks een andere functie omvat”, pikte Jan Geysen in.
Voor VDAB betekent circulair bouwen ook kijken hoe je ruimtes vandaag al op verschillende manieren kan gebruiken. “Gesprekslokalen kunnen bij ons ook functioneren als concentratieruimtes. Wij werken ook veel met rechthoekige vormen in onze projecten. Zo creëer je als het ware modules waardoor je de graad van aanpasbaarheid vergroot. De buitenkant van onze gebouwen houden we met het oog op aanpasbaarheid ook altijd zo simplistisch mogelijk.”

Uit het publiek kwam vervolgens de vraag – de kijkers konden niet enkel reageren op de polls maar ook vragen stellen – hoe moeilijk het is een opdrachtgever te overtuigen te kiezen voor circulair bouwen. “Voor kantoren kan je een opdrachtgever eigenlijk heel rationeel uitleggen dat hij er goed aan doet het gebouw en de inrichting te ontwerpen als een materialenbank, omdat kantoren meer dan andere ruimtes onderhevig zijn aan verandering”, reageerde Lieven De Groote als eerste. “Met een analyse van de total cost of ownership zal snel duidelijk worden dat het goedkoper is.”
“Ik val in herhaling, maar op het vlak van kantoorinrichting gaat de vaak gehoorde opmerking dat circulair bouwen duurder is inderdaad niet op”, sloot Emiel Ascione zich daarbij aan.
Jan Geysens ervaring is dat het steeds minder moeilijk wordt opdrachtgevers te overtuigen van een circulaire aanpak: “De facility managers van de bedrijven waar wij mee samenwerken voor hun kantoorinrichting beginnen allemaal wel te denken in de richting van circulair te denken, omwille van veranderende manier van werken.”

“Komt het al veel voor dat kantoren na de uren gebruikt worden?”, luidde een andere publieksvraag. “Want dat is ook een vorm van circulariteit.” Bij VDAB alvast wel. “Syntra gebruikt onze infrastructuur ’s avonds. En parkings van bepaalde vestigingen delen wij ook. En we organiseren ook nu en dan events in onze gebouwen”, verduidelijkte An Sprengers.

Rik Neven sloot het blok over ontwerp af met de dubbele vraag of het circulair ontwerpen en inrichten van kantoren ook andere taken betekent voor de architect en of die manier van ontwerpen niet ten koste gaat van de esthetiek. “In wezen niet, reageerde Lieven De Groot op de eerste vraag. “De opdracht voor een architect blijft nog steeds dezelfde: verschillende personen rond je verzamelen voor de dingen die je zelf niet kan en vervolgens met analytische blik de lijn in het project zien te behouden."
“Bij ons op kantoor is de combinatie van circulair te werk gaan en de gewenste esthetiek afleveren inderdaad een uitdaging”, nam Jan Geysen de tweede vraag voor zijn rekening. “Je weet niet van tevoren wat je bij bijvoorbeeld Rotor allemaal zult vinden. Maar het esthetische kan je uiteindelijk ook dan nog altijd sturen. Zo hebben we dakbalken die we vonden bij Rotor eens in een andere kleur geverfd en gebeitst om ze in ons project te doen passen. Vanuit circulair standpunt kiezen we nu ook vaker voor larikshout, omdat dat sneller hergroeit. Dat heeft een ander uiterlijk dan eik of fineerhout, maar heeft zijn eigen schoonheid.”

De rest van het verslag van het webinar lees je in de gerelateerde artikels hieronder. Het webinar herbekijken kan via deze link.