Wie deel uitmaakt van de Green Deal Circulair Bouwen – en dat zijn intussen al meer dan 300 aannemers, architecten, fabrikanten en andere bouwprofessionals – heeft gemerkt dat Vlaanderen Circulair steevast legoblokken gebruikt voor de look & feel van de Green Deal Circulair Bouwen.

Dat is natuurlijk niet toevallig. Geen betere vergelijking om de principes van circulair bouwen duidelijk te maken dan met de alom bekende legoblokken. Stel dat je (klein)kind na het bouwen van een legohuis zijn bouwwerk afbreekt, al zijn of haar blokken in de vuilbak kiepert en jou vraagt om nieuwe blokken te kopen. Absurd? Inderdaad. Maar toch zien we het in de bouwsector continu gebeuren. Bestaande gebouwen worden afgebroken, de materialen komen voor een groot stuk op de afvalberg terecht en in de plaats verrijzen er nieuwe gebouwen waarvoor opnieuw materialen moeten gemaakt en getransporteerd worden.

Hoe komt het nu dat spelende kinderen wel slagen in waar de bouwsector vandaag niet in slaagt? Wat maakt een legoblok zo circulair? En wat kunnen we hieruit leren om de principes van circulair bouwen meer ingang te laten vinden? Wat zijn met andere woorden de succesfactoren van LEGO?

1. Duurzaam (in de enge betekenis van het woord)

Zeker in de letterlijke betekenis van het woord is LEGO een duurzaam product. Het kan tegen een stootje en gaat bijzonder lang mee. Met de legoblokken waar ik veertig jaar geleden mee speelde, kan je vandaag nog perfect een huis bouwen. Voor circulair bouwen vormen die lange levensduur en stevigheid ook een belangrijk aandachtspunt. Een materiaal dat snel degradeert en snel aan vervanging toe is – ook al gebeurt dat op een zogezegd ‘circulaire’ wijze – is geen topper als we het hebben over het circulair maken van onze bouwsector.

2. Omkeerbaar

Heb je een fout gemaakt tijdens het bouwen of wil je zomaar een volledige muur afbreken? Geen enkel probleem met LEGO. De blokken even kantelen en ze komen al vrij om opnieuw te gebruiken. Heel anders dus dan de doorsnee bouwwerf in België waar veel materialen met elkaar verbonden worden via lijm, cement, chemische verankering … Als je de materialen dan wil verwijderen, zal je ze kapot moeten trekken of te lijf moeten gaan met een slijpschijf, breekhamer of bulldozer. En dan kan je het natuurlijk vergeten om de materialen een tweede leven te geven.

3. Eenvoudig

Ik was/ben niet de handigste, maar een legohuis bouwen en afbreken, kon ik wel. Veel uitleg is er niet nodig als je wil bouwen met LEGO. Die eenvoud zouden fabrikanten zeker ook voor ogen moeten houden als ze circulaire systemen willen ontwikkelen. Het succes hangt in grote mate af van de eenvoud om het te monteren en te demonteren.

4. Snel

De finalisten van LEGO masters kregen 28 uren de tijd om hun magistrale constructie te bouwen. Als je het eindresultaat ziet, is dat een heel korte tijdsspanne. Laat die constructies met een ander materiaal maken en je hebt meerdere dagen nodig. Die snelheid is nog meer van tel voor eenvoudige constructies. Een gewoon legohuis kan een kind op enkele minuten bouwen (en afbreken).

Dat principe is ook cruciaal voor circulair bouwen. Arbeidsuren zijn vandaag al duur en de prijs zal de volgende jaren wellicht nog sterk stijgen. Die dure arbeidsprijzen spelen enigszins in het nadeel van circulair bouwen. De materialen worden hergebruikt waardoor op termijn de kost daarvoor veel lager is. Arbeid vormt daarom een belangrijker aandeel van de totaalkost dan de materialen. Dat kan je alleen maar counteren met systemen die snel gebouwd en afgebroken kunnen worden. Mooi voorbeeld daarvan zijn de demontabele binnenwanden van JuuNoo. De circulariteit en de demonteerbaarheid vormen een belangrijke troef, maar de snelheid waarmee de wanden gerealiseerd kunnen worden is voor velen een nog belangrijker argument om voor het systeem te kiezen.

5. Modulair

Alle legoblokken kunnen met elkaar gecombineerd worden omdat steeds dezelfde basismaten gebruikt worden, zowel voor kleine details als voor grotere onderdelen. Beeld je eens in dat er niet één maar tien legofabrikanten waren met elk hun eigen afmetingen. En beeld je ook eens in dat je de blokken van die tien fabrikanten op één hoop gooit. Wat een gepuzzel zou het opleveren om een huis te bouwen waarin de blokken gecombineerd worden? Je kind zou wellicht snel een ander speelgoed ter hand nemen. In de bouwsector gaat het er nochtans meestal wel zo aan toe. Alle fabrikanten bepalen zonder onderling overleg de maten van hun producten. En architecten tekenen vandaag ramen van 58 cm breed en morgen ramen van 62 cm breed terwijl ze evengoed een vaste breedte van 60 cm zouden kunnen hanteren. Dat principe vormt trouwens ook de basis van het systeem dat Mosard uitgedokterd heeft. Door te werken met grids van vaste maten waaraan ook fabrikanten zich aanpassen, wordt het veel eenvoudiger om verschillende materialen met elkaar te combineren.

Gaat die modulaire opbouw niet ten koste van de creativiteit van de architect, vragen sommigen zich af. LEGO Masters vormde het bewijs dat moduleerbaarheid en creativiteit perfect te combineren vallen.

6. Compatibel

De voeten van een legomannetje, een raam, een torentje, een boompje …  alle legoblokken en accessoires zijn perfect met elkaar te combineren. Bij circulair bouwen streeft men ook naar een sterkere compatibiliteit tussen de verschillende bouwsystemen.

7. Goedkoop (op lange termijn)

LEGO is zeker niet goedkoop. Tenminste, als je louter naar de aankoopprijs kijkt. Als je die prijs evenwel afweegt tegen de uren spelplezier en tegen de lange levensduur van de legoblokken, kan je niet anders dan besluiten dat je op lange termijn bekeken geen goedkoper speelgoed vindt dan LEGO.

De parallel met circulair bouwen spreekt voor zich. Op korte termijn zal circulair bouwen vaak nog duur zijn omdat de materialen meer kosten en omdat er redelijk wat arbeidsuren steken in het recupereren van de materialen, maar als je daadwerkelijk de materialen meerdere keren opnieuw gebruikt, ben je op termijn financieel winnaar als je kiest voor circulaire materialen.

8. Duurzaam (in de brede betekenis van het woord)

Dat LEGO duurzaam is in de letterlijke betekenis van het woord, hadden we al als eerste troef vermeld, maar LEGO is ook duurzaam in de bredere betekenis van het woord. Doordat het zo stevig, eenvoudig, omkeerbaar, modulair en compatibel is, staat het garant voor urenlang speelplezier voor deze én volgende generaties zonder dat er voortdurend nieuwe materialen moeten aangemaakt worden of dingen afgebroken en weggegooid moeten worden. Omdat het zo’n degelijk en interessant materiaal is, komt LEGO nauwelijks op de afvalberg terecht. Daar willen we ook naartoe als het gaat over circulair bouwen. Circulair bouwen is geen doel op zich, maar is wel de meest aangewezen methode als we de bouwsector duurzamer willen maken. En dat kan perfect als de bouwsector nog meer zijn lessen trekt uit het succesverhaal van LEGO.

LEGO werkt trouwens ook aan zijn duurzaamheid in de nog ruimere betekenis van het woord; het wil zijn blokken voortaan maken op basis van suikerriet zonder dat dit de stevigheid in het gedrang brengt.