In opdracht van de Orde van Architecten - Vlaamse Raad organiseert en modereert Rik Neven, zaakvoerder van Palindroom, op 2 juni het seminarie 'Hoe CO2-vrij en klimaatadaptief ontwerpen?' op ARCHITECT@WORK Brussels. Hij buigt daarin zich samen met een panel bestaande uit Els Vanden Berghe van Pixii, Pieter Verfaillie van bow architecten, Luc Eeckhout van evr-architecten en Alexander Mijts van VIBE over de meest prangende vragen rond dat thema. Luc Eeckhout blikt op Circubuild alvast even vooruit. "Veel ontwerpers hebben een te eng beeld van wat klimaatneutraal of -adaptief ontwerpen inhoudt", vindt hij.
"De meeste architecten en stedenbouwkundigen hebben maar een vaag idee over hoe gebouwen een positieve bijdrage kunnen leveren in het counteren van de klimaatproblematiek", trekt Luc Eeckhout, die naast architect bij evr-architecten ook werkzaam is in Brussel en Gent als gastprofessor aan de KU Leuven-faculteit Architectuur en in de Arteveldestad ook lesgeeft in het KU Leuven-postgraduaat mens- en milieuvriendelijk bouwen en wonen, meteen aan de alarmbel. "En regeneratief ontwerpen als een vernieuwde versie van duurzaam ontwerpen is hen al helemaal vreemd. Het zijn echt wel uitzonderingen die ermee aan de slag gaan."
Volgens Luc Eeckhout zou een architect drie regels in acht moeten nemen wanneer hij met zijn gebouw optimaal wil inspelen op de klimaatproblematiek. "Regel 1: zoek de gemeente en de straat waar het project komt op op het Klimaatportaal van de Vlaamse Milieumaatschappij. Bestudeer vervolgens de toekomst van de site en hou rekening met de veranderingen voor de komende jaren. Water en hitte zijn de belangrijkste dominante factoren in het concipiëren van een meer klimaatbestendig project. Regel 2: probeer minder te bouwen: veel projecten zijn te groot of bevatten functies die al bestaan in de buurt ervan. En regel 3: bouw nooit zonder adequate zonnewering. Een gebouw zonder zonnewering is een gebouw zonder bescherming. Het gebouw wordt zo sneller onbruikbaar."
Nog te vaak louter focus op energievraagstuk
Architecten en ingenieurs die klimaatbewust willen ontwerpen, leggen vandaag nog te vaak de focus op louter het energievraagstuk, vindt Luc Eeckhout. "Men denkt naast allerlei duurzame installaties zoals warmtepompen te vaak alleen maar aan beter isoleren om zo minder te moeten verwarmen, maar men vergeet dat grote nieuwe gebouwen daardoor wel tien tot elf maanden per jaar koeling nodig hebben. Men zit vast in een oud verhaal dat niet meer past in de hedendaagse context. En als je dan toch zo wil focussen op het energievraagstuk, neem dan ook het energieverbruik gerelateerd aan materialen en de productie ervan mee. Ook dat gebeurt nog veel te weinig."
"Veel ontwerpers hebben dan ook een te eng beeld van klimaatneutraal of – adaptief ontwerpen", is Luc Eeckhout van mening. "Vanuit wat ik graag een vreemd kaveldenken noem. Men tracht vooral de energievraag op jaarbasis te compenseren. Het te realiseren project is daardoor geen onderdeel van een groter geheel, zoals een buurt, een stad, de EU of de wereld. De bouw is de meest belastende industrietak ter wereld en niemand gedraagt zich ernaar. Als we, en dan kom ik terug op het vorige, dan zo nodig enkel naar energie willen kijken, dan moeten we wel het volledige plaatje durven zien: energie gerelateerd aan mobiliteit, energie gerelateerd aan alle bouwmaterialen en het bouwen zelf, energieproductie in het project, operationele energie, de energie gerelateerd aan transformatie, veranderingen of aanpassingen … Energie is vandaag nog heel vaak gelijk aan CO2 en CO2 zouden we eigenlijk volledig moeten bannen."
Verkeerde veronderstellingen
Volgens Luc Eeckhout circuleren er ook verkeerde veronderstellingen als het gaat over klimaatneutraal en -adaptief ontwerpen en worden er zo cruciale fouten gemaakt in het licht van de klimaatproblematiek. "De meest architecten denken nog steeds dat de zuidergevel de warmste gevel is, maar dat is lang niet altijd zo. Oriëntatie en functies worden zelden echt goed bestudeerd. We bouwen daarnaast maar steeds verder met te donkere materialen, wat het hitte-eilandeffect alleen maar in de hand werkt. Bijna elke nieuwbouw heeft last van oververhitting omdat zoals gezegd amper aandacht wordt besteed aan het koelingvraagstuk."
Rol voor overheid
Vindt Luc Eeckhout dat de overheid iets zou kunnen doen om ontwerpers en bouwheren te stimuleren meer werk te maken van klimaatneutrale of -adaptieve projecten? "Ja", is hij duidelijk. "Ten eerste zou ze ervoor kunnen zorgen dat we minder bouwen en slechts bouwen wat nodig is en zal zijn. We bouwen nog steeds massaal huizen voor gezinnen terwijl de eenpersoons- en tweepersoonswoningen 70% van de stedelijke vraag uitmaken. Daardoor bestaat er veel leegstand. Het tiert ook welig van de onaanpasbare gebouwen en vergunningen voor afbraak worden te snel gegeven. Kaalkap van een bouwterrein passeert gemakkelijk. Ten tweede zou de overheid extra opleidingen rond klimaatneutraal of -adaptief ontwerpen kunnen verplichten voor ontwerpers, zowel voor studenten als voor de huidige architecten, en bouwheren beter kunnen informeren rond bijvoorbeeld de total cost of ownership. Ten slotte moet het hoge eisen op het vlak van klimaatneutraliteit of -adaptatie opleggen aan nieuwe gebouwen. Gebouwen moeten een positief antwoord kunnen formuleren op de klimaatproblematiek in plaats van er met een negatieve footprint aan bij te dragen. Werk met een systeem waarin je punten geeft aan een gebouw, zoals op het vlak van natuurinclusie of CO2-opslag. De bewijslast ligt bij de bouwheer en wanneer de negatieve footprint blijvend overheerst, dan zou een project tegengehouden moeten kunnen worden. Regeneratief bouwen met winst voor de buurt, stad, planeet moét ingang vinden."
Seminarie ook te volgen via livestream
Het seminarie 'Hoe CO2-vrij en klimaatadaptief ontwerpen?' op ARCHITECT@WORK Brussels gaat door op donderdag 2 juni, de tweede en laatste dag van de prestigieuze beurs voor (interieur)architecten georganiseerd door Kortrijk Xpo, van 15.30 tot 16.30 uur. De panelleden zullen antwoorden proberen te formuleren op vragen als 'Hoe kan je als architect te gebouwen zo ontwerpen dat ze niet voor extra CO2-uitstoot zorgen?', 'Hoe zorg je dat ze anderzijds ook aangepast zijn aan de gevolgen van de klimaatopwarming?', 'Waarom moeten we eerder streven naar energiesufficiëntie dan naar energie-efficiëntie?' en 'Hoe kan je als architect de biodiversiteit verhogen en de ecologische impact van het materiaalverbruik verlagen?'.
ARCHITECT@WORK Brussels gaat door op de vernieuwde site van Tour & Taxis in Brussel. Voor het seminarie moet je in de seminar room zijn. Er moet niet apart worden ingeschreven om het seminarie te volgen. Dat volgen kan overigens ook digitaal, via deze link. Via dezelfde link zal het daarna ook te herbekijken vallen.
ARCHITECT@WORK Brussels heeft deze editie 'Future proof' als thema. Inschrijven voor de beurs, als exposant of bezoeker, is noodzakelijk en kan via deze link. Via dezelfde link vind je ook alle info over het tweedaags event.