"De rol van architecten is vaak een adviserende en in die adviezen houden ze wel degelijk rekening met de klimaatproblematiek", vindt Pieter Verfaillie. "Alleen is het zo dat de opdrachtgever beslist. En in die beslissing speelt de economische factor meestal nog steeds een grotere rol dan de ecologische factor, zowel bij private als overheidsinitiatiefnemers."

"Ontwerpen zijn vandaag wel degelijk meer en meer georiënteerd op klimaatvriendelijkheid. Maar eerder zelden in z’n totaliteit. Er wordt bijvoorbeeld nog steeds te vaak op korte termijn gedacht. Wat telt is hoe we snel rendement kunnen halen. Ontwerpen zijn we degelijk compacter, energiezuiniger en waterneutraler, maar er speelt natuurlijk meer en daarvoor moet de blik ook op de toekomst. Vragen die ook moeten gesteld worden zijn bijvoorbeeld: hoe staan de gebouwen in hun omgeving, Hoe gebruiken we ze, hoe hergebruiken we ze en hoe klimaatvriendelijk zijn ze wanneer we het aspect van mobiliteit mee in rekening brengen?

"Veel bestaande gebouwen op zoek naar gebruikers"

Pieter Verfaillie vindt dat architecten die klimaatneutraal of -adaptief willen bouwen zich bij elk project in de eerste plaats zouden moeten afvragen of nieuwbouw de voorkeur geniet op renovatie en hergebruik ja dan nee. "Er zijn immers heel veel bestaande gebouwen op zoek naar gebruikers en vice versa. Daarom hebben we eigenlijk wat ik graag noem gebouwenfluisteraars nodig; zij die kunnen inschatten welke gebouwen welke functie makkelijker toelaten. De vraag of nieuwbouw dan wel renovatie vanuit ecologisch standpunt de beste keuze is, zou idealiter zelfs al moeten beantwoord zijn op het moment dat de architect nog niet in beeld is."

"Voor architecten moeten energiezuinigheid en waterneutraliteit daarnaast altijd een uitgangspunt zijn. Normeringen als EPB en watertoetsen nopen ons daar ook toe. Er zouden echter ook bepalingen moeten komen rond andere elementen die een bouwproject duurzaam kunnen maken: de locatie en dus de mobiliteit, demonteerbaarheid en dus hergebruikmogelijkheden, CO₂-captering, zelfvoorziening op diverse gebieden …"

"Ook ben ik er rotsvast van overtuigd dat altijd een volledig team met zeer diverse expertise moet aantreden om de complexe opdracht onze gebouwde – maar ook ongebouwde – maatschappij duurzamer te maken vorm te geven. Dan heb ik het onder meer over financieel-juridische expertise, socio-economische kennis, expertise over duurzaamheid in alle betekenissen van het woord, cocreatieve kennis ... Die reflex is nodig om klimaatvriendelijke benaderingen van ontwerpprocessen te faciliteren."

Maatschappelijke uitdaging

Er is volgens Pieter Verfaillie nog heel wat werk aan de winkel om onze gebouwde omgeving klimaatneutraler en -adaptiever te maken. "Voor een duurzamer energieplaatje is er nu al jaren aandacht, maar het klimaatvraagstuk is een maatschappelijke uitdaging: het gaat over hoe wij leven, ons verplaatsen, over hoe we consumeren. Daar knelt het schoentje nog wel degelijk. Want al die gedragingen zoals bijvoorbeeld met de wagen naar de bakkerij gaan terwijl die maar een kilometer verderop is, maar ook het idee dat nieuw zoveel beter is dan gebruikt, vertalen zich ook letterlijk in onze gebouwen. Maar er is hoop. Meer en meer mensen springen op de duurzame kar. Ze stellen zich vragen bij hun gedrag en passen zich beetje bij beetje aan."

Vooroordelen

Een hardnekkig voordeel waar klimaatneutraal en -adaptief bouwen vandaag nog mee af te rekenen heeft, is volgens Pieter Verfaillie de reflex te denken dat die manier van bouwen onbetaalbaar is. "Dat is niet altijd zo als je rekening houdt met de kosten en winsten op langere termijn. En indien wel: het gaat nu eenmaal ook over een juiste balans tussen maatschappij en economie."

"'Dat is iets voor de groene jongens', is nog zo'n vooroordeel. Net als de uitspraak dat de regelgeving nog niet klaar is om klimaatneutraal en -adaptief bouwen te stimuleren. Ik denk namelijk dat er al veel gebeurt, van kleine initiatieven op wijkniveau tot stedelijke initiatieven als urban mining. De tools zijn er volgen mij al, maar het vraagt wel tijd om een groot schip, de maatschappij genaamd, te doen veranderen van koers. Daarom is de vlag uitzetten, met name onze doelstellingen bepalen, een must. Pas dan kunnen we er samen voor gaan!"

Seminarie ook te volgen via livestream

Het seminarie 'Hoe CO₂-vrij en klimaatadaptief ontwerpen?' op ARCHITECT@WORK Brussels gaat door op donderdag 2 juni, de tweede en laatste dag van de prestigieuze beurs voor (interieur)architecten georganiseerd door Kortrijk Xpo, van 15.30 tot 16.30 uur. De panelleden zullen antwoorden proberen te formuleren op vragen als 'Hoe kan je als architect te gebouwen zo ontwerpen dat ze niet voor extra CO₂-uitstoot zorgen?', 'Hoe zorg je dat ze anderzijds ook aangepast zijn aan de gevolgen van de klimaatopwarming?', 'Waarom moeten we eerder streven naar energiesufficiëntie dan naar energie-efficiëntie?' en 'Hoe kan je als architect de biodiversiteit verhogen en de ecologische impact van het materiaalverbruik verlagen?'.

ARCHITECT@WORK Brussels gaat door op de vernieuwde site van Tour & Taxis in Brussel. Voor het seminarie moet je in de seminar room zijn. Er moet niet apart worden ingeschreven om het seminarie te volgen. Dat volgen kan overigens ook digitaal, via deze link. Via dezelfde link zal het daarna ook te herbekijken vallen.

ARCHITECT@WORK Brussels heeft deze editie 'Future proof' als thema. Inschrijven voor de beurs, als exposant of bezoeker, is noodzakelijk en kan via deze link. Via dezelfde link vind je ook alle info over het tweedaags event.