Anno 2015 is de kantoorruimte van Dialoog in Wijgmaal dringend aan renovatie toe. Als huurder heeft de vzw die werkt rond duurzaam bouwen en bewust wonen en bekend is van het gelijknamige tijdschrift daar echter geen impact op. En dus gaat Dialoog op zoek naar een nieuwe werkplek. De organisatie stelt daarbij – de principes van duurzaam bouwen die zer zelf verkondigt indachtig – voorop dat ze geen groene ruimte wil inpalmen en de voorkeur uitgaat naar een bestaand gebouw. Daarenboven moet de locatie goed bereikbaar zijn met het openbaar vervoer en moet het nieuwe kantoor natuurlijk een toonbeeld worden van duurzaam bouwen: toekomstgericht, circulair, met een minimale milieu-impact en energiezuinig.

Als kleine organisatie van minder dan tien medewerkers zou Dialoog een huis kunnen kopen, maar de organisatie wil evenmin een gebouw inpalmen dat geschikt is als gezinswoning. Dialoog laat haar oog uiteindelijk vallen op het station van Wijgmaal, dat dateert uit 1864. Na een allesverwoestende brand in 1940 werd het gebouw al een eerste keer gerenoveerd, maar sinds 2010, toen het dak van de noordelijke vleugel instortte, staat het te verkommeren.

Het station van Wijgmaal is eigendom van de NMBS. Om de stationsomgeving op te waarderen, sluit de stad Leuven – waar Wijgmaal een deelgemeente van is – enkele jaren geleden een erfpachtovereenkomst voor 50 jaar met de NMBS, waarbij onder meer de renovatie van het station en de heraanleg van het plein op het programma staan. Voor de noordvleugel wordt een sloopvergunning afgeleverd, die echter nooit gevolg krijgt.

In 2013 lanceert het Autonoom Gemeentebedrijf Stadsontwikkeling Leuven (AGSL) een concessieoproep voor de uitbating en renovatie van het station, met minstens 50% gemeenschapsfuncties. Er worden geen kandidaten gevonden. Tot Dialoog in 2015 aanklopt bij het AGSL. Een invulling als kantoor in combinatie met een restaurant voor sociale tewerkstelling blijkt een goeie match en resulteert in 2016 in een opstalovereenkomst voor 44 jaar tussen de stad en Dialoog, dat dus een opstalvergoeding zal betalen. Dialoog schiet meteen in actie en stelt het Wijgmaalse architectenbureau archipelago aan als ontwerper. Door een combinatie van factoren kent het project een trage start, maar uiteindelijk wordt in 2018 een samenwerkingsovereenkomst met de stad Leuven getekend voor de renovatie en restauratie van het stationsgebouw. Pas twee jaar later, opnieuw na de nodige vertraging, wordt de bouwvergunning afgeleverd.

Meer circulair dan aanvankelijk gepland

Genoeg geschiedenis. Hoe circulair zal het gebouw, dat kantoorruimte – in een nieuwe noordelijke vleugel –, een koffiebar – voor het restaurant bleek uiteindelijk te weinig plaats – en een kleine ontmoetingsruimte zal huisvesten, worden? Volgens Dialoog nog meer circulair dan aanvankelijk gepland, door de vertraging die het project heeft opgelopen om velerlei redenen. Circulair bouwen was enkele jaren geleden immers nog minder bekend. Samengevat zijn de noden van toekomstige gebruikers mee bepalend voor de structuur van het ontwerp en staat een doordracht gebruik van materialen centraal. Dialoog hanteerde voor het opstellen van de duurzaamheidseisen voor haar nieuwe kantoor ook de ‘nieuwe stappenstrategie’, een bijgewerkte versie van de ‘trias energetica’, waarbij, of het nu gaat om ruimte, water, energie of andere grondstoffen, de eerste stap altijd moet zijn om de vraag beperken, de tweede stap bestaat uit het hergebruiken van reststromen en de derde en laatste stap erin bestaat de zogenaamde restbehoefte in te vullen met 100% duurzame en nieuwbare bronnen. Het ontwerp en zijn onderdelen werden ook getoetst aan de oorspronkelijk 23 ontwerprichtlijnen voor veranderingsgericht bouwen, opgesteld door de KU Leuven, VUB en VITO. De TOTEM-tool werd ook gebruikt om op basis van een LCA de milieu-impact van het gebouw en de verschillende gebouwelementen te beoordelen.

De vervallen vleugel van het station wordt afgebroken. De stenen zullen worden schoongemaakt en vervolgens gebruikt om een nieuwe muur te bouwen tegen de binnenkant van de muren van het gebouw en de nieuwe vleugel, die wordt opgetrokken uit een betonskelet. Dat kan, omdat de muren nog gemetseld zijn met kalkmortel, wat, in tegenstelling tot de vandaag meestal gebruikte cementmortel, relatief makkelijk te verwijderen is van de stenen. Ook voor het eigen metselwerk zal Dialoog gebruikmaken van kalkmortel. Dankzij het L.E.U.V.E.N-project kon Dialoog een aantal studies laten doen om te weten of die stenen überhaupt wel bruikbaar zijn. Een volledig stuk muur van de vervallen vleugel onderging ook een trillingtest, omwille van de nabijheid van de sporen, en vorstbestendigheidstest. Bij onvoldoende herbruikstenen, zal Dialoog kijken in de richting van stampleem of leemstenen, waarbij het leem bij voorkeur afkomstig is van de uitgraving voor de funderingen. In die context dacht Dialoog al aan BC materials.

Voor de serre op het dak wil Dialoog werken met gerecupereerd glas uit oude serres en aan de buitenkant van het gebouw zal worden gewerkt met gerecupereerd hout.

Binnen wordt gewerkt met verplaatsbare wanden. Het ijzerwerk daarvoor zal demonteerbaar zijn en de wanden die ertegen komen zullen ook bestaan uit gerecupereerd materiaal.

Het is de bedoeling om, onder meer met zonnepanelen op de hellende daken, het gebouw voor 100% te laten voorzien in zijn eigen energiebehoefte. Bijzonder: die zonnepanelen zullen zorgen voor een besparing in grondstoffen, omdat ze dakpannen zullen vervangen op de plaats waar ze worden bevestigd.

Dialoog wil ook zo veel als mogelijk werken met product as a service.

Compromissen

De eigendom van een gebouw was voor de vzw nooit een doelstelling, omdat dat niet te rijmen valt met het circulaire gedachtegoed, waarin bezit passé is. De formule van opstalrecht is wél circulair. Anders dan bij een huurovereenkomst maakt die formule het voor Dialoog mogelijk haar ambities die inzake duurzaam bouwen ook te vertalen naar de eigen kantooromgeving.

In januari 2022 moet Dialoog haar intrek kunnen nemen in het vernieuwde, circulaire kantoor, waar duurzaamheid zich ook nog op andere manieren zal laten gevoelen. Zo zal er alleen maar Fairtrade-koffie en thee geserveerd worden in de koffiebar, en haver- in plaats van koemelk.

Het laatste woord is voor Dialoog zelf, dat graag nog iets wilde benadrukken. “De kanttekening die we nog willen maken, is dat elke gemaakte keuze het resultaat is van een aantal compromissen om alle eisen met elkaar te verzoenen. We zijn er zeker van dat we ook andere, misschien betere of meer duurzame keuzes hadden kunnen maken, zeker als een aantal randvoorwaarden anders was geweest. Als het gebouw bijvoorbeeld niet pal langs een drukke spoorlijn lag of als er geen erfgoedeisen van toepassing waren geweest. De gemaakte keuzes, en vooral de afwegingen, kunnen hopelijk inspirerend zijn voor andere projecten, maar zal je zelden of nooit integraal kunnen overnemen. Elk project met een verwachte levensduur zoals van een gebouw verdient een grondige analyse op maat. Dus ja, er zullen in ons gebouw materialen met niet-hernieuwbare grondstoffen gebruikt worden, sommige opbouwen zullen niet (volledig) demonteerbaar zijn en er zullen nog cement en primaire grondstoffen verwerkt worden. Hadden we dat graag anders gezien? Uiteraard. Was dat mogelijk of haalbaar geweest? Op dit moment denken we van niet, maar met andere randvoorwaarden – of als we er nog vijf jaar langer op hadden mogen broeden – had het er wellicht wel helemaal anders uitgezien. Maar laten we dat meenemen naar een volgend project. Heraclitus zei het al: 'niets duurt voort, behalve verandering'.”