Het CRL betreft de integrale renovatie van een gebouw bestaande uit acht studentenkoten op de VUB-campus in Etterbeek, dat deel uitmaakte van de iconische prefabstudentenkoten van Willy Van Der Meeren uit de jaren 70. Die werden gebouwd om het stijgende aantal studenten dat op de campus wilde verblijven, op te vangen. Omdat het slechts een tijdelijke oplossing betrof, werden de gebouwen geconstrueerd uit geprefabriceerde betonnen modules. Dat systeem zorgde voor een grote flexibiliteit zodat toekomstige transformaties gefaciliteerd werden.

Voor zo’n transformatie zorgde het CRL dus, dat enkel de betonnen draagstructuur van het gebouw behield. Nieuwe en bestaande bouwoplossingen die demonteerbaar, aanpasbaar en herbruikbaar zijn, vormden het uitgangspunt bij het project, dat er kwam in het kader van het Europese project BAMB. De onderzoekers van VUB Architectural Engineering werkten daarvoor nauw samen met hun studenten en verschillende bouwprofessionals, zoals architecten, aannemers en materiaalfabrikanten. Het CRL, dat bestaat uit twee bouwlagen, doet daardoor vandaag dienst als uithangbord voor circulair bouwen, al kan het ook voor events en andere doeleinden gebruikt worden.

In een onderzoek aan het begin van het ontwerpproces bestudeerde het team van VUB Architectural Engineering mogelijke ontwikkelingsscenario’s voor het project. Die studie verhoogde de flexibiliteit en aanpasbaarheid van het uiteindelijke ontwerp en maakte daarmee nieuwe toekomstige transformaties met een minimum aan afval mogelijk. Die transformaties gebeurden zowel intern als extern.

Experimenteren met binnenwandsystemen

Op basis van bestaande systemen met een potentieel voor circulariteit creëerden de onderzoekers en betrokken industriële belanghebbenden omkeerbare systemen voor de binnenwanden, die ze vervolgens evalueerden en met elkaar vergeleken. Op die manier trachtten ze diverse scheidingswanden te ontwikkelen voor verschillende contexten, gebruikersbehoeften, economische omstandigheden en functionele vereisten.

Door te experimenteren met Geberit GIS, een wandensysteem dat normaalgezien gebruikt wordt voor de prefabricage van sanitaire voorzieningen, verbeterde het VUB-team de omkeerbaarheid, herbruikbaarheid en montage- en afbraaksnelheid van dat systeem. De aanvankelijke afwerking met kartongipsplaten werd in het project bijvoorbeeld vervangen door een demonteerbare en meer resistente variant. Het systeem maakt het nu mogelijk de binnenwanden af te breken, waarna alle elementen en verbindingen volledig herbruikbaar zijn, zonder sporen van schade. Elk stuk van het wandensysteem kan bovendien afzonderlijk worden ge(de)monteerd, ongeacht zijn positie.

De experimenten resulteerden eveneens in een uitbreiding van de gebruiksmogelijkheden van het Geberit GIS-systeem. Het VUB-team ontwikkelde er in de experimenteerfase onder meer omkeerbare connectoren en ophangingen voor muurbetimmering mee, onzichtbare verbindingenen luchtdichte oplossingen voor een verhoogd akoestisch comfort. Het materiaal diende zelfs ook als grondstof voor meubilair.

Een ander binnenwandsysteem dat in het CRL getest werd, zijn JuuNoo-wanden. Die wanden bestaan uit aanpasbare geprefabriceerde metalen frames die met omkeerbare klittenbandverbindingen aan de grond en het plafond worden bevestigd en lichte vezelpanelen als afwerkingsmateriaal. De vezelpanelen worden eveneens met klittenband aan de frames vastgehecht. Dit innovatieve systeem maakt het mogelijk om de wanden snel te (de)monteren, verplaatsen en op een andere plaats weer op te bouwen.

Hoewel het JuuNoo-wandensysteem al behoorlijk circulair is, maakte de fabrikant speciaal voor het project een aantal verschillende versies van het product om de akoestiek, impactweerstand en efficiëntie bij de installatie te verbeteren en het kostenplaatje te drukken. De laatste versie wanden waarmee het experiment uitpakte, had dan ook een betere akoestiek, vereiste minder materiaal en kon compacter opgeborgen en vervoerd worden. Toch zijn de wanden niet oppermachtig. De klittenband plakt soms zo sterk aan het plafond en de vloer dat die, net als de wanden, beschadigd kunnen geraken. Hetzelfde effect ontstaat wanneer het systeem te vaak afgebroken en heropgebouwd wordt.

Demonteerbare buitengevels

Niet alleen met de binnenwanden van het CRL werd lustig geëxperimenteerd, ook de buitengevels lijken in de verste verte niet meer op de oorspronkelijke. Omdat het VUB-team de originele betonnen draagstructuur moest respecteren en tegelijk rekening moest houden met de huidige bouwstandaarden, realiseerde het samen met zijn industriële partners eerst een prototype met de betonnen draagstructuur van eenzelfde gebouw op de campus.

De gevel van dat prototype bestond uit volledig demonteerbare gevelpanelen die in de betonnen draagstructuur werden geschoven via zijdelingse openingen. De panelen werden aan de betonstructuur vastgemaakt met standaard L-profielen. Daarvoor gebruikte het team eenvoudige boutverbindingen die makkelijk te (de)monteren zijn. Eventuele openingen tussen de panelen en de draagstructuur werd opgevuld met isolatie en bedekt met een water- en luchtdicht membraan.

Een aangepaste versie van die prototypepanelen vormde vervolgens de basis voor de gevel van het CRL. Dankzij deze geprefabriceerde panelen – inclusief ingebouwde raamkozijnen en waterdichting – en de eenvoudige, demonteerbare boutverbindingen kon het team van VUB Architectural Engineering de panelen in slechts twee dagen monteren. Vezelcementplaten met zichtbare schroeven en de omtrekken van de originele betonstructuur zorgden voor een mooie afwerking.  

Met het oog op toekomstige transformaties kunnen alle panelen van het CRL onderling uitgewisseld worden. Eén zijde van het gebouw bestaat echter uit panelen die de volledige lengte van het gebouw beslaan. Zij kunnen enkel op die ene gevel gebruikt worden.