De woningen waarover het gaat, zijn die in de Sint-Pietersstraat met huisnummers 124 tot 150. Het afvalwater van die woningen, fecaliën incluis, liep tot voor kort rechtstreeks de nabijgelegen gracht in, wat vanzelfsprekend voor veel geuroverlast zorgde en ook de kwaliteit van het oppervlaktewater uiteraard niet ten goede kwam. Omdat aansluiting op de riolering voor de bewuste huizen pas voorzien was in 2035, besloot de gemeente andere paden te bewandelen om het probleem sneller opgelost te zien.

Ze schakelde meer bepaald HelloWater in, gespecialiseerd in natuurgebaseerde waterzuiveringssystemen. Het resultaat werd begin vorige maand voorgesteld aan het grote publiek: het afvalwater van de bewuste woningen wordt voortaan gefilterd met zogenaamde helofytenfilters, modulaire kleinschalige waterzuiveringsinstallaties (KWZI’s) op basis van planten, die werden aangebracht in de grachten waar het afvalwater in terechtkomt. Het project werd Leaudegem gedoopt en werd versneld verwezenlijkt met de steun van de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) en de Blue Deal. Het geldt als demonstratieproject, want het probleem van afvalwater dat zomaar in de natuur belandt, een grote belemmering in het behalen van de Kaderrichtlijn Water, die bepaalt dat uiterlijk in 2027 al het water in Europa schoon en gezond moet zijn, beperkt zich niet tot Ledegem; op heel wat plaatsen in Vlaanderen ligt in het buitengebied geen riolering. In totaal gaat het om zo’n 400.000 woningen. Indien de Kaderrichtlijn Water 2027 niet behaald wordt, komt dat Vlaanderen, momenteel wereldwijd op de vierde plaats op het vlak van waterschaarste en waterstress, duur te staan, met een dwangsom die varieert van 5.000 tot 300.000 euro per dag en een boeten tussen de 1 en 40 miljoen euro.

Tussen RWZI en IBA

De schaalbare – met een capaciteit van 20 tot 1500 inwonersequivalent, de gemiddelde hoeveelheid afvalwater die één persoon gedurende een dag produceert of 150 liter, modulaire en natuurgebaseerde KWZI’s van HelloWater situeren zich tussen de conventionele rioleringswaterzuiverinstallaties (RWZI’s) die in Vlaanderen al honderd jaar bestaand en de individuele waterzuiveringsinstallaties per woning of zogenaamde IBA’s (individuele behandeling van afvalwater) die in het leven werden geroepen voor huizen die nooit aan het rioolnetwerk zullen verbonden worden. Beide kennen hun problemen. Zo gaat het aansluiten van de Vlaamse buitengebieden op de riolering en dus op de RWZI’s veel te traag – er is nog zo’n 8.500 km riolering te gaan. Alle buitengebieden aansluiten zou ook zorgen voor een plafonering van de zuiveringsgraad. Volgens Vlaams minister van omgeving Zuhal Demir moesten de voorbije jaren dan weer 62.000 IBA’s worden geplaatst. In werkelijkheid echter, werd maar 25% van dat aantal effectief geplaatst. Bovendien worden die systemen onvoldoende opgevolgd om hun goede werking te kunnen garanderen. De verantwoordelijkheid ligt te veel bij de eigenaar zelf. Met enkel RWZI’s en IBA’s zal het Vlaamse afvalwater binnen twintig jaar nog altijd niet helemaal gezuiverd kunnen worden.

KZWI’s bieden volgens HelloWater een alternatief, maar er wordt volgens het bedrijf momenteel nog onvoldoende op ingezet. Het uitblijven van een doorbraak van die decentrale waterzuiveringsoplossingen is, zo beweert HelloWater, dat er nog geen concrete goed werkende voorbeelden van bestaan. Maar voortaan dus wel in Ledegem, waar met een concreet demonstratieproject wordt aangetoond wat mogelijk is met KWZI’s.

Monitoring

De plantenfilters van HelloWater in Ledegem werken als volgt. Eerst wordt het afvalwater gecollecteerd in een bezinkingstank, los van het regenwater, dat rechtstreeks naar de gracht kan. Daarna wordt het afvalwater in een helofytenfilter geïnjecteerd/gepompt. Het samenspel van planten en bacterieleven in het substraat zorgt al voor verwijderingspercentages tussen de 96 en 100% voor organische belading, zwevend stof en ammonium. Vooraleer het water terug in de natuur terechtkomt, of desgewenst in een private watertank met het oog op hergebruik voor bijvoorbeeld de wasmachine of het sproeien van beplanting, wordt ook nog fosfaat verwijderd.

Het influent en het effluent worden 24/7 gemonitord en elk uur worden effluentresultaten openbaar gedeeld. Er zijn sensoren voorzien voor het meten van temperatuur, debiet en chemische parameters. Daarnaast brengt een weerstation de invloed van bepaalde weersomstandigheden in kaart. Het doel van dat alles is om afwijkingen snel te kunnen detecteren en de performantie van het systeem te optimaliseren en visualiseren voor overheden. Ook de werking van de pompen en de slibvorming in de bezinkingstank worden gemonitord om beheers- en onderhoudskosten goed in de hand te kunnen houden. HelloWater is naar eigen zeggen niet verlegen om alle kaarten op tafel te leggen. Zo werd ook bewust gekozen voor een zichtbare effluentenstroom richting de gracht. "Want het beeld van helder stromend water zegt voor de omwonenden meer dan meetgegevens”, vinden ze bij HelloWater.

Voordelen

Een nadeel van een op planten gebaseerde zuiveringsinstallatie is wel de benodigde oppervlakte; 2 m² per inwonersequivalent. In Ledegem werd de helofytenfilter daarom zoals gezegd aangebracht op de gracht, zodat er geen landbouwgrond of private grond werd ingenomen. Het oppervlak is bedekt met bloeiende planten, die insecten aantrekken en zo de lokale biodiversiteit zelfs een boost geven. De installatie zelf bestaat uit prefabelementen die eenvoudig kunnen worden weggenomen of bijgeplaatst, wat de opstelling flexibel en schaalbaar maakt, zodat op elk moment extra huizen kunnen worden aangesloten. HelloWater wil de data uit het Leaudegem-project wel gebruiken om zijn KWZI's in de toekomst compacter te maken.

De voordelen van de KWZI’s van HelloWater in Ledegem zijn legio. Ten eerste konden ze snel worden gerealiseerd. De doorlooptijd van design-build management tot de dag dat het eerste gezuiverde water naar de gracht stroomde was één jaar. De installatie zelf duurde 45 dagen. De gemiddelde doorlooptijd van rioleringsprojecten – van ontwerp tot en met uitvoering van de werken – is 7,7 jaar. Bovendien zijn er minder wegenwerken nodig. Dat laatste, maar ook de planten, het feit dat de KWZI's van HelloWater zorgen voor gratis zuiver water in een Vlaanderen dat steeds droger wordt en de beperking van het gebruik van beton in vergelijking met een aansluiting op het rioleringsstelsel – HelloWater is overigens bezig met de ontwikkeling van cementloze bekuipingen – maakt het concept meer ecologisch.

Nog een groot voordeel van de systemen van HelloWater in vergekijking met een rioolaansluiting is het feit dat riolering op zich enkel een transportsysteem van water is. De KWZI's van HelloWater vangen niet alleen water op, maar gaan het ook meteen zuiveren. Dat laatste gebeurt bovendien op een energiezuinige manier, terwijl er RWZI's gigantische volumes energie worden gebruikt om de kwaliteit van het water goed te krijgen. 

HelloWater, dat ook nadenkt over waterzuivering als dienst, hoopt dat het Leaudegem-project soortgelijke initiatieven in Vlaanderen een boost geeft, zodat de Kaderrichtlijn Water 2027 alsnog behaald wordt.

Op Circubuild brachten we eerder al deze video over het project.

Nog meer info over het Leaudegem-project vind je op de website van HelloWater.