Voorafgaand aan de totstandkoming van de toolkit deed VUB Architectural Engineering tien jaar lang onderzoek naar het ontwerpen van circulaire gebouwen. Daarbij werd de faculteit financieel ondersteund door het Europese Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voor het onderzoeksproject Le Bâti Bruxellois: Source de nouveaux Materiaux (BBSM).

Passende ontwerpstrategie

Elke ontwerpopdracht is anders. Door eerst de context van de opdracht te analyseren, kunnen ontwerpers de ontwerpstrategie selecteren die er het beste bij past. De toolkit geeft hen hiervoor de keuze uit drie basisstrategieën.

Wie wil ontwerpen met het oog op een lange levensduur gaat een bestaand gebouw eerder (r)evalueren of renoveren dan meteen iets nieuws te bouwen. De waarde van een gebouw behouden, kan de levensduur ervan aanzienlijk verlengen.

Degenen die ontwerpen voor demontage en selectieve sloop focussen eerder op de recuperatie van bouwcomponenten en -materialen voor het gebruik in gebouwen. Wanneer die componenten en materialen zonder beschadigingen gerecupereerd worden, behouden ze niet alleen hun waarde, maar kunnen ze eveneens eenvoudig verwerkt worden en kan de afvalhoeveelheid beperkt blijven.

Ontwerpers kunnen ook zelf al aan de slag gaan met tweedehansbouwmaterialen en -elementen en zich ertoe bewegen gerecupereerde bouwcomponenten- en materialen integraal ‘op te gebruiken’ in hun bouwwerken.

Concrete ontwerpkwaliteiten

Op basis van de gekozen ontwerpstrategie gaat elke ontwerper in samenspraak met zijn team na welke ontwerpkwaliteiten die strategie concreet maken. De zestien kwaliteiten in de toolkit bieden alvast voldoende stof tot nadenken. Uiteraard passen niet al deze kwaliteiten even goed bij elke ontwerpstrategie.  

Ontwerpkwaliteiten zoals ‘polyvalent’ en ‘locatie’, waarbij het ontwerpen van gebouwen die veranderende behoeftes ondersteunen en de kwaliteiten van de bouwsite erkennen en ontwikkelen, centraal staan, passen bijvoorbeeld erg goed bij de strategie die wil ontwerpen met het oog op een lange levensduur. Kwaliteiten die focussen op ‘onafhankelijke bouwcomponenten’ met ‘omkeerbare verbindingen’ zijn dan weer ideaal om te ontwerpen voor demontage en selectieve sloop. De basisstrategie met een focus op hergebruik leent zich tot slot perfect voor ontwerpkwaliteiten die te maken hebben met ‘veilige, gezonde en zuivere – lees: bestaande uit slechts één materiaal – bouwcomponenten’.

Circulaire ontwerpconcepten

Samen met zijn team moet de ontwerper de nodige creativiteit aan de dag leggen om de gekozen ontwerpkwaliteiten samen te brengen in een scherpzinnig en circulair ontwerpconcept. De toolkit voorziet hiervoor wederom drie keuzemogelijkheden.

Ontwerpers die ervoor kozen om te ontwerpen met het oog op een langere levensduur, werken volgens het concept van levensduurlagen. Daarbij gebruiken ze bouwcomponenten met een verschillende levensduur in één gebouw. De componenten met de kortste levensduur zijn hierbij onafhankelijk van en makkelijker toegankelijk dan die met een langere levensduur. Op die manier kan de integriteit van de componenten ook bij latere aanpassingen behouden blijven.

Kit-of-parts ligt eerder in de lijn van ontwerpen voor demontage en selectieve sloop. Binnen dit ontwerpconcept vertrekken ontwerpers vanuit robuuste, compatibele, polyvalente en hanteerbare bouwcomponenten die volgens een reeks maatprincipes geconstrueerd zijn en omkeerbaar in elkaar werden gezet. Het systeem vervolmaakt het productie- en bouwproces van de componenten, vergemakkelijkt hun opslag en verhoogt mogelijk hergebruik.

Navenant de basisstrategie met een focus op hergebruik verbinden ontwerpers die het concept van een gebouw als materialenbank gebruiken zich ertoe om alle waardevolle bouwcomponenten van een gebouw te recupereren wanneer het in onbruik geraakt. Hiervoor hebben ze heel wat duurzame materialen, een eenvoudig ontwerp en makkelijk omkeerbare verbindingen nodig.  

Analyse van overige ontwerpstrategieën

Ontwerpers kunnen echter nog een stapje verder gaan en onderzoeken wat de rol van de andere twee ontwerpstrategieën zou kunnen zijn binnen hun ontwerpopdracht. Dit kunnen ze doen door de overige strategieën toe te passen op concrete gebouwdelen of ontwerpaspecten en de juiste ontwerpkwaliteiten en -concepten uit te kiezen.