Brigitte Mouligneau, transitiemanager circulaire economie bij Vlaanderen Circulair, opende traditiegetrouw het event, dat met een duur van 3,5 uur – pauze inbegrepen – opnieuw ging voor kwaliteit boven kwantiteit. “Circulair bouwen is meer dan het nastreven van hergebruik en recyclage”, schetste ze voor de goede orde nog even een definitie van het vernieuwende bouwprincipe waar het event om draait. “Door te kijken naar wat uit de bouwketen komt, moeten we te weten komen hoe we ervoor kunnen zorgen dat er minder in gaat. Veranderingsgericht bouwen is daarom enorm belangrijk, maar ook gewoon zaken als onderhoud en herstelling.”

“We moeten de ecologische voetafdruk van bouwmaterialen tegen 2030 met 30% naar beneden krijgen, zo niet kijken we in 2050 aan tegen grondstoffenschaarste. We merken vandaag in projecten echter dat we al de eerste tekenen zien van die grondstoffenschaarste, met de nodige vertragingen tot gevolg. Of schatten we dat met Vlaanderen Circulair vandaag verkeerd in?”, keek ze vragend door de zaal, die duidelijk aangaf dat ze het bij het rechte eind had.

Minister aanwezig

Na Mouligneau was het de beurt aan federaal minister van Klimaat, Leefmilieu, Duurzame Ontwikkeling en de Green Deal Zakia Khattabi. "De bouwsector is verantwoordelijk voor bijna 40% van alle CO₂-uitstoot wereldwijd – Belgische cijfers zijn er niet. De productie van cement alleen al bedraagt 8% van het totaal. Deze cijfers vragen een bewustere aanpak van het bouwproces: de omschakeling naar een circulaire bouweconomie is nodig en niet alleen om de uitdagingen van de klimaatverandering aan te gaan. Het ontbreekt gelukkig helemaal niet aan opportuniteiten, maar de bouwsector moet die verschillende opportuniteiten kunnen aangrijpen. Daarin schuilt het belang van deze bijeenkomst, die op geen beter ogenblik kon plaatsvinden”, luidde de kern van haar betoog. In dit artikel lees je de rest van haar visie rond de aanpak van circulair bouwen. Zoals je van een minister kan verwachten, verliet Khattabi het event onmiddellijk na haar rede omwille van een bomvolle agenda. De vraag kan wel gesteld worden of dat de juiste beslissing was in het licht van de urgentie van de broodnodige transitie naar circulair bouwen die ze enkele minuten eerder zo had bepleit.

Joost Callens, voorzitter van Durabrik Group en CEO van Camino Group, liet het alvast niet aan zijn hart komen toen hij de micro van de minister overnam en zette een bevlogen presentatie neer over het spanningsveld tussen esthetisch en kwalitatief en betaalbaar bouwen. Hij trok daarbij de parallel met een Noordpoolexpeditie die hij enkele jaren geleden met de betreurde Dixie Danscercoer ondernam. “Pas als je moed toont, kan iets lukken. Dat geldt ook in de transitie naar circulair bouwen”, klonk het meer bepaald.

Panelgesprek over “meest circulaire kantoorgebouw van de Benelux”

Daarna volgde een panelgesprek met Kathleen Helsen, gedeputeerde van Provincie Antwerpen, Sven Janssens, CEO van Home Invest Belgium en Joeri Beneens, CEO van bouw- en interieurbedrijf Beneens. Het gesprek ging vooral over ’t Centrum, het nieuwe kantoorgebouw van Kamp C, het provinciaal centrum voor duurzaamheid en innovatie in de bouw. Dat gebouw wordt momenteel gerealiseerd en moet een voorbeeld worden voor circulaire bouwprincipes. Het gebouw kwam er bovendien na een circulaire aanbesteding. Beneens beschreef de aanbestedingsprocedure: “De aanbestedingsronde voor het nieuwe gebouw op de site van Kamp C, het meest circulaire kantoorgebouw van de Benelux, was op z’n zachtst gezegd pittig. Ons ontwerp (Beneens maakt deel uit van het winnende ontwerp- en bouwconsortium Kamp Circulair, dat voorts bestaat uit TEN, Streng-th, Muurtuin, West Architectuur, Tenerga en VITO, red.) en onze bouwmethodes moesten voldoen aan de 7 pijlers van circulair bouwen die Kamp C definieerde. Na indiening van je dossier kreeg je te horen wat er volgens Kamp C beter kon en moest je jouw ontwerp aanpassen aan die scherpstellingen.”

“Onze visie op circulair bouwen werd door Kamp C geapprecieerd. Wij, de leden van consortium, vinden dat je niet elke keer een prototype kunt bouwen van een circulair gebouw. Het gebouw moet gewoon een circulair gebouw zijn, punt. Inzetten op standaardisatie was voor ons het uitgangspunt, zodat de componenten van het gebouw, dat uiteraard demonteerbaar is, maximaal herbruikbaar zijn. Het ideale grid voor de structuur bleek na onderzoek een formaat van 5 op 5 meter te hebben. Die structuur vulden we op met geprefabriceerde modules. Andere gewaardeerde keuzes waren die voor cementloze funderingen, de Total Value Wall, binnenwanden van JUUNOO, het gebruik van de C-CalC-tool van Cenergie, stekerbaar installeren, een BEO-veld met 18 boringen verbonden met warmtepompen, klimaatbalken met laag energieverbruik door afwezigheid van ventilatoren of pompen in die balken en werken met het as a service-model voor het energieplaatje. Ook wordt op het gelijkvloers voor het eerst in België gewerkt met vacuümglas, dat als voordeel heeft dat het volledig gerecycleerd kan worden naar vlakglas, iets wat niet kan met traditionele ramen, die enkel kunnen worden gerecycleerd in meer laagwaardige toepassingen, onder meer vanwege de siliconen die nodig zijn bij de plaatsing van de ramen.”

“Er werd in het project ook hoog ingezet op BIM. Het BIM-model wordt in de toekomst een materialenpaspoort. Mensen die het gebouw gaan bezoeken – want de provincie realiseert ’t Centrum met name als modelgebouw voor duurzaam bouwen – zullen via het scannen van QR-codes alle technische fiches van de bouwelementen kunnen opvragen, maar ook info rond hun montage en demontage. We zullen bijna statiegeld kunnen beloven op elk bouwmateriaal.”

Brigitte Mouligneau verwoordde daarop wat de hele zaal dacht: “Ik zou het bijna interessant gaan vinden als het gebouw meteen werd afgebroken!”

Beneens gaf ook nog mee dat verschillende materialen uit Hangaar26 op de Rijnkaai in Antwerpen een nieuw leven krijgen in ’t Centrum. “Zoals kabels, trappen, wc-potten, binnenafwerkingsmaterialen …”

Janssens vertelde daarna waarom circulair bouwen voor Home Invest Belgium zo belangrijk is. “Wij ontwikkelen residentieel vastgoed. Omdat wij een aandeelhoudersstructuur hebben, realiseren wij gebouwen die zo lang mogelijk moeten opbrengen en dus moeten meegaan, al dan niet in een andere vorm. Wij houden daarom de vinger aan de pols als het gaat over de laatste ontwikkelingen op het vlak circulair bouwen. Wij stellen jammer genoeg vast dat een van de grootste obstakels om circulair bouwen te laten doorbreken, het gegeven is dat je een deel van de investering naar voren trekt en je de vruchten daarvan pas later plukt. Maar waarom heeft iedereen zo veel schrik van zo’n businessmodel?”

"Regelgeving aanpassen op Vlaams en federaal niveau"

“Wat mij vaak opvalt bij circulair en biobased bouwen,” stelde iemand uit het publiek vervolgens een vraag, “is dat de regelgeving daarrond toch wat opsmuk kan krijgen. Om een voorbeeld te geven: de eisen rond parkeerplaatsen zijn nog altijd niet afgestemd op autodelen en elektrisch rijden. De verouderde regelgeving maakt de transitie toch moeilijker? En minder betaalbaar?”

Helsen voelde zich aangesproken maar verstopte zich niet. “Ook in onze provincie bouwen we nog steeds niet standaard circulair. We hebben daar inderdaad nog een weg af te leggen. Maar het is op Vlaams en federaal niveau dat de wetgeving moet worden aangepast. Wij gaan die regeringen uitnodigen op Kamp C om ze te tonen waar de wetgeving nog in de weg staat om van circulair bouwen de nieuwe norm te maken – net daarom bouwen we ’t Centrum. Een van die zaken is het lastenboek. Daarin wordt vandaag nog altijd beschreven hoe de opdrachtgever iets uitgevoerd wil zien, terwijl hij zou moeten schrijven wát hij wil bereiken met een bouwcomponent, op welke manier dan ook. Dat hebben wij gedaan in de aanbesteding voor ’t Centrum. We zeiden ‘Dit is ons budget en we willen daarmee een gebouw realiseren dat zo circulair mogelijk is'. We daagden de sector dus uit, maar in tweede instantie ook zeker het beleid.”

"Genoeg proven technology"

Ook Directeur Strategie & Business Development bij Groep Van Roey Geert Verachtert, die daarna het woord nam, richtte zich tot het beleid. “De adoptiesnelheid van circulair bouwen wordt bepaald door de proven technology, het regelgevende kader, de gereedheid van de markt en het economische verdienmodel. Eigenlijk is enkel de bewezen technologie er vandaag. Het ligt dus niet aan de producten. Wanneer de regelgeving wordt aangepakt, zullen de twee laatste factoren wel volgen. Dat is echter geen vrijgeleide voor de bouwwereld en overheden om zomaar te zitten wachten. Ook in het huidige wetgevende kader kan je al circulair bouwen en aanbesteden, dat hebben we net gezien met ’t Centrum van Kamp C.”

Een panelgesprek met Stéphanie Lomme, Country Manager Belgium bij Aedificia, een beursgenoteerd bedrijf dat zich specialiseert in investeringen in Europees zorgvastgoed, en Johan Klaps van Madaster Belgium – en normaal ook Marina De Bie, schepen voor Klimaat, Milieu, Energie, Duurzaamheid, Mondiaal beleid, Slimme stad en Onderwijs van Stad Mechelen, maar die liet zich om persoonlijke redenen excuseren –, een uiteenzetting van Sven Grooten, co-founder en architect bij B-architecten – “We moeten van lineair naar circulaire denken, van kortetermijn- naar langetermijndenken én naar denken vanuit gebruik en niet vanuit bezit” – en een nieuwe overdracht van de Circubuild-award sloten de boeiende namiddag af.

In de komende weken volgen er op Circubuild nog enkele artikels over de boeiende onderwerpen die op Circulair Real Estate 2021 de revue passeerden.